Molar um málfar og miðla CXXX

Í athugasemd  við  síðustu Mola um miðla og málfar ásakar  Egill mig um   það sem hann kallar „útlenskuhatur" og minnimáttarkennd  gagnvart  upptöku erlendra orða í íslensku.  Við  Egil  vil ég segja þetta:

Egill,    Ekki ásaka mig um það sem þú kallar „útlenskuhatur". Ég tók á  sínum tíma  BA próf í ensku og  enskum  bókmenntum og þar áður  próf   fyrir  löggilta  dómtúlka og skjalaþýðendur. Ég er  hinsvegar andvígur því að   við tökum að óþörfu upp   erlend orð þegar  við  eigum  góð og  gild íslensk orð  yfir sama  fyrirbærið.  Eins og    vestur íslensk  móðir  sagði  við  drengina  sína   fyrir  mörgum áratugum. - Þið eigið að tala  bæði íslensku og ensku, - en ekki samtímis.

 Þetta  tengist ekki  minnimáttarkennd  með nokkrum hætti.  Mér finnst það ekki til  fyrirmyndar að Danir  tali um weekend og  swimmingpool. Margir útlendingar ( og ég hef um ævina haft mikil  samskipti  við útlendinga sem  fréttamaður, stjórnmálamaður og  sendiherra)  sem ég  hef hitt öfunda okkur  af  nýyrðum  eins og   og þyrla og þota. Svo  höfum  við líka orð eins og  sjónvarp  sími og  tölva.  Færeyingar hafa  búioð  til  færeyskt orð   yfir tölvu með  hliðsjón  af   íslenska  orðinu. Þeir kalla   tölvu    teldu.Þetta gerði Johan Hendrik  Winther Poulsen. hann  bjó líka til orðið geisladiskur.  Væri  betra  að  við  kölluðum þetta þarfa þing  tölvuina  kompjúter  eða  pésé   eins og   gert er á   norðurlöndum.   Fartölva  er   fínt orð.  Annað orð  sem  er  íslenskun á  laptop  computer  notum  við líka, lappi,    ég sé  ekkert  að því eins  finnst mér ágætt að kalla   farsíma   gemsa. Við höfum  tekið upp ótal mörg  erlend  orð  sem hafa  aðlagast íslensku    orð  eins og  jeppi og  trukkur.  Stundum  hefur  merking þessara  orða  breyst eitthvað   með tilliti  til íslenskra  aðstæðna. Það er  aragrúi af orðum í íslensku  sem  eru  þýðingar  orða úr  öðrum málum , af handahófi . orð  eins og  jólakaka , rúsínur og  súkkulaði.   

Ég er  satt að  segja     dolfallinn og   svolítið miður mín  eftir að hafa lesið  athugasemd  þína um  málvernd og minnimáttarkennd   eða  vanmetakennd. Ekki held ég að þeir  sem    manna mest unnu að því að hreinsa  dönskuslettur úr   íslensku hafi verið haldnir minnimáttar kennd. Í bernsku minni  heyrði ég oft  erlendar slettur, orð (sem ég stundum átti erfitt með að skilja)   sem  nú eru horfin vegna þess   að íslensk orð  hafa útrýmt  þeim.  Orð  eins  og  fórtó (gangstétt), bílæti (bíómiði)  ratt (stýri á  bíl) kaul (háspennukefli  e.  coil) ,  karbúrator (blöndungur)  drossía (fólksbíll),  altan (svalir)   galossíur (skóhlífar). Ég gæti haft upptalninguna miklu  lengri.

 Mér finnst það þvert á móti bera vott um minnimáttarkennd  að  taka upp hrá  erlend  orð þegar  við eigum eða getum myndað   góð íslensk orð.  Stundum ná  nýyrði  fótfestu í  tungunni  stundum ekki.  Það er  tungutak almennings sem  velur og  og hafnar en í þessum  efnum  eigum við  ekki að láta  reka á  reiðanum. og láta minnimáttarkenndina  stýra ferðinni.

Molar um málfar og miðla CXXIX

  Enn eitt árans  outlettið  bættist við í  auglýsingum RÚV  sjónvarps í kvöld(21.08.2009) - Húsgagnaoutlet í Húsgagnahöllinni.  Mikil er  orðgnótt og  hugmyndaauðgi íslenskra kaupsýslumanna. Er til of mikils  mælst  að þeir   tali íslensku við  íslenska  viðskiptavini ?  Lagersala er  fínt orð  yfir það sem  í  Ameríku er kallað outlet. Verksmiðju(út)sala er líka ágætis  orð  en hvorugt er líklega  nógu  fínt fyrir þá sem  snobba  fyrir enskunni. Einu sinni var snobbað  fyrir   dönsku. Nú er  snobbað  fyrir ensku. Veit ekki hvort er  verra.

   Auðvitað er mikilvægt  að  vita hvað  þeir sem  skrifa í tímaritið Playboy   telja um úrslit  næstu  alheimsfegurðarsamkeppni, (eða hvað þetta heitir  nú) Vefdv  segir í fyrirsögn  (21.08.2009):  Playboy spáir íslenskri  fegurðardrottningu velgengi.  Ekki veit ég til að  orðið velgengi   sé  til í okkar móðurmáli   en það sem  skrifari á  sennilega  við  er  að  Playboy  spái  fegurðardrottningunni velgengni ,góðu gengi   eða  velfarnaði.

  Það hlýtur eiginlega að vera  svo, að  enginn les  yfir   fréttir   áður en  þær  koma í hendur  þular  sem  les þær   fyrir okkur  hlustendur. Oft rubba fréttamenn  þessu upp og   svo  fer það út í ljósvakann og hellist yfir  hlustendur. Í fréttum Stövar  tvö ( 21.08.2009) var sagt: Hinir  fjórir hefur  nýlega  verið sleppt úr  gæsluvarðhaldi.   Svona  skrifar ekki nokkur maður með  snefil  af máltilfinningu.  Engin sómatilfinning  gagnvart tungunni.  Enginn metnaður  til að vanda sig  eða   gera vel?   

Orðvar og kurteis kennari

  Er það  ekki  fagnaðarefni að börn og unglingar   skuli  njóta  fræðslu hjá  svo orðvörum og kurteisum manni?  Orðatillækið  fokk jú á íslensku   er  alveg jafn  gróft og  dónalegt  og   fuck you  á  ensku. Algjör  dónaskapur.  Þar er enginn munur á.  Ég held  að þeir  sem  skrifa   svona, jafnvel þótt  þeim hitni í hamsi  eigi ekkert  erindi inn í skólastofur  til að  kenna ungu  fólki.´ Líklega  er þetta að ýmissa mati bara gamaldags- hallærishugsunarháttur. En mér finnst að þetta  séu ekki mannasiðir. Nemendur fengju    sennilega áminningu   fyrir að klæmast í  tímum.  Hversvegna   ekki  kennnarar fyrir að klæmast á  netinu. Hvað yrði sagt við nemanda sem  segði  fokk jú  við kennara sinn í   tíma ?

Uppreisn gegn stimpilklukku

Molar um málfar og miðla CXXVIII

Eftirfarandi stendur á  Vefdv ( 16.08.2009):  „...og hefur í kjölfarið hótað mögulegri málsókn." Hér  hefði nægt að  segja  hótað málsókn.

Af vefmogga (16.08.2009): Karli Sigtryggsson, 16 ára drengur sem lögreglan á Selfossi lýsti eftir í dag er kominn í leitirnar, heill á húfi.  Þetta var auðvitað ánægjuleg frétt, en  betra hefði verið ef  nafn  piltsins  hefð'i verið í  réttu falli.  Hét hann kannski Karli ? Reyndar ekki ef skoðaðar eru  fyrri fréttir Mogga um þetta mál

Bjarni Sigtryggsson,sem lengi  starfaði við blaðamennsku  sendi Molum  eftirfarandi pistil undir  fyrirsögninni: Hvað varð um viðtengingarháttinn ?  Merkingarmunur eða blæbrigðamunur ?

Eftir að fyrsta kynslóð leikskólabarna komst til áhrifa á íslenskum fjölmiðlum tók málfar að breytast og ekki alltaf til hins betra. Þess má sjá og heyra dæmi hvern einasta dag. Orðafar er fátæklegra og oft á tíðum barnalegra en tíðkaðist fyrr. Það er nær undantekningarlaust talað um "stráka" og "stelpur" í fréttum. Fátítt er að heyra talað um drengi eða stúlkur. Þarna er blæbrigðamunur á en ekki endilega merkingarmunur. Auðlegð íslenskunnar felst einmitt í fjölbreytni orðanna.

Annað og verra er að viðtengingarháttur er á hraðri útleið úr fréttamáli. Þar verður hins vegar merkingarmunur. Þetta gerist í öllum fjölmiðlum, hvern einasta dag. Gæti nefnt þúsundir dæma, en hér er eitt, úr Pressunni (www.pressan.is) þar sem segir: "Benedikt hrósar jafnframt Sjálfstæðisflokknum í Icesave-málinu þar sem hann hefur leikið lykilhlutverk" Úr því fréttamaðurinn kann ekki að nota viðtengingarhátt fullyrðir hann sjálfur - óafvitandi. Í endursögn á orðum annarra er vitaskuld rétt að tala í viðtengingarhætti og segja Benedikt Jóhannesson hafa sagt á síðu sinni að umræddur flokkur hefði leikið lykilhlutverk. Um það eru nefnilega ekki allir sammála.

 Takk fyrir sendinguna,Bjarni.

Molar um málfar og miðla CXXVII

 Löggæsluyfirvöld eru iðin  við orðasmíð en  ekki er það   það allt af hinu  góða.. Eftirfarandi  er úr Vefvísi (14.08.2009):  Það yrði að öllum líkindum þannig, þar sem honum yrði brottvísað af Schengen-svæðinu.  Sögnina að brottvísa hef ég  aldrei heyrt. Á íslensku   er talað  um ´að vísa einhverjum á brott, ef hann er  rekinn burt. Hinsvegar er svo auðvitað  til nafnorðið brottvísun.

Meira af vefvisi (14.08.2009): ..En eftir þessi samskipti var maður ekkert of viljugur að vesla af þeim tíuþúsund lítra af olíu á ári. Þetta eru ummæli sem blaðamaður hefur eftir viðmælanda sínum. Hann hefur  líklega ætlað  að  skrifa  versla  af þeim, sem  er argasta ambaga.  Hér  hefði átt standa ... kaupa  af þeim tíu þúsund lítra...   Þessi  vesaldómur   er með ólíkindum.

Ótrúlega gengur sumum  miðlamönnum illa að  beygja orðið fé. Í fréttatíma RÚV sjónvarps (15.08.2009) var talað um hluta fjársins, átti  að  vera hluta fjárins.

Veit ekki hvort það þreytir  fleiri en  Molaskrifara að nú heyrist   sögnin  að vinna  heyrist nær  aldrei  öðruvísu  en að bætt sé  við  hörðum  höndum.

Læt lesendum eftir að dæma  þessa klausu úr Vefdv (14.08.2009): Flugumferðarmenn eigi að vera á tánum öllum stundum á vakt og þeir fái korters pásu á tveggja tíma fresti að sögn talsmanns FAA.   Á íslensku  heita þeir  starfsmenn sem  hér um  ræðir flugumferðarstjórar  e. air traffic  controllers.Svo hefði auðvitað mátt  fylgja  skýring á skammstöfuninni FAA (e. Federal Aviation Administration - sem er  bandaríska  flugmálastjórnin.

Traust og trúnaður - Icesave lekinn

Líklega hafa  allir blaðamenn upplifað það að vera  trúað  fyrir   viðkvæmum upplýsingum,sem  ekki  væru  til birtingar. Til  dæmis   skýringum  á því hversvegna gæti  verið skaðlegt  almannahagsmunum  eða   rannsóknarhagsmunum (eins og það heitir víst núna)  á þeim tímapunkti að greina frá því sem blaðamaðurinn vissi. Ég held að langflestir hafi virt  þennan trúnað, enda máttu þeir  vita  að sá  sem  trúði þeim  fyrir  upplýsingunum mundi aldrei  treysta þeim  aftur, ef  þeir  ryfu  trúnaðinn. Margir blaðamenn hafa líka upplifað það að  reynt  hefur  verið að misnota þá með því að  leka  til þeirra  röngum  upplýsingum. Þar þurfa  fjölmiðlamenn sífellt að vera á varðbergi. Það er líka   nokkuð  algengt að einkum ungir, lítt  reyndir  athyglisfíklar úr  hópi  stjórnmálamanna reyni að koma  sér í mjúkinn hjá  blaðamönnum með því að leka  til þeirra  trúnaðarupplýsingum. Til þess að eiga hönk upp í  bakið á blaðamanninum  síðar. Innst inni  held ég að heiðarlegir  blaðamenn hafi  skömm  á  slíkum stjórnmálamönnum. Það var rétt sem  Helgi Hjörvar sagði í Kastljósi  RÚV (14.08.2009) að eitt   það  versta   við leka  eins í Icesave málinu  á ögurstundu er að  allir liggja undir  grun. 

En lifandis ósköp  gekk  formanni  Framsóknarflokksins  illa í þessum sama sjónvarpsþætti að  afneita því að hann hefði lekið þessum upplýsingum til  fjölmiðla. Hann var eiginlega svo ósannfærandi sem mest mátti verða.

 Hitt skal  svo  viðurkennt að upp geta komið  tilvik  þar sem almannahagsmunir  eru  svo ríkir  að birta ber  upplýsingar sem yfirvöld vilja  að  séu trúnaðarmál. Þau  tilvik eru  fá, en  alltof ríkrar tilhneigingar  gætir hjá yfirvöldum að setja  trúnaðarstimpil á mál  sem  engin ástæða  er  til að halda leyndum. 

Icesave lekinn var eitthvert  alvarlegasta  trúnaðarbrot þingsögunnar í áratugi

Að lokum óska ég  Guðbjarti Hannessyni formanni  fjárlaganefndar til hamingju. Hann hefur ekki  átt sældardaga eða sæluvikur að undanförnu. Hann á  heiður skilinn.

Molar um málfar og miðla CXXVI

 

Úr Netmogga (13.08.2009):....að sögn lögreglunnar á Vestfjörðum varð ökumanninum á þau mistök að stíga á bensíngjöfina í stað bremsunnar... Ökumanninum urðu á þau mistök að stíga á bensíngjöfina  í  stað hemlanna,  eða í  stað þess að  stíga á bremsuna eða  bremsurnar.

 Í  fréttum RÚV sjónvarps kl 1900 (13.08.2009)  sagði fréttamaður:  ...þetta þýðir það að Icesave  samningurinn er ekki að fara óbreyttur í gegn um þingið..    Hversvegna   þessi  hvimleiða  nútíðarnafnháttardýrkun ?

 Afkastamikill  öfgabloggari sem mjög  blandar Jóni Sigurðssyni í   krossferð sína  gegn  ESB  segir  jafnan  að kjörorð hans hafi verið : Aldrei  víkja. Þegar Molaskrifari  fyrir  40 árum eða   svo  gerði heimildarmynd um Jón  Sigurðsson fyrir   Sjónvarpið í nánu samstarfi  við fræðimanninn Lúðvík Kristjánsson lagði Lúðvík jafnan   áherslu á  að  kjörorð Jóns hefði verið: Eigi víkja.  Líklega á umræddur  bloggari  erfitt með  að fara rétt  með, í þessu  sem öðru. Lúðvík var allra  fróðastur um líf og  störf  Jóns  Sigurðssonar. Hann var ekki langskólagenginn en  svo sannarlega  fræðimaður af guðs náð.

Hversvegna  skyldi  starfsmannalisti RÚV hafa  verið fjarlægður af  heimasíðu  þessa fyrirtækis sem  sífellt er  verið að  segja okkur að  við eigum öll. Tæknileg vandamál ? Kemur okkur ekki við hverjir  starfa hjá RÚV OHF ?  Vill fyrirtækið ekki að eigendurnir  raski ró starfsmanna   með  tölvupósti ?  Á þessu hlýtur að vera einhver   eðlileg  skýring.

Ystu mörk fáránleikans

  Sá sem þetta  skrifar er örugglega ekki þekktur á  blogginu sem  sérstakur aðdáandi  Þráins Bertelssonar. Tillaga  þremenninganna er hinsvegar handan við ystu mörk  fáránleikans. Þremeninngarnir  voru   tilbúnir  að  kaupslaga með sannfæringu sína í pólitískum hrossakaupum  sem líklega eiga sér  fá  fordæmi. Þráinn Bertelsson  stóð við það sem hann hafði lofað. Það er líiklega  þessvegna   sem þríeykið vill hann burt. Mér finnst hann hafa sýnt manndóm.

Vilja Þráin af þingi

Eitt það hrikalegasta....

 Í dag varð ég vitni að hrikalegasta framúrakstri sem ég hef  séð. Er þó búinn að hafa  bílpróf  síðan haustið  1956 og meirapróf  síðan haustið  1960.

 Ég var að  koma  að  austan  á leið  til Reykjavíkur á þjóðvegi númer 1 rétt fyrir ofan  Sandskeið. Var  annar eða þriðji í   fjögurra bíla  röð  sem ók á  90-95 km  hraða . Allt í einu  kemur  lítill vinnubíl, sennilega Benz með  stuttum palli og  fer fram úr  mér og  næsta  bíl á  undan. Til  þess hefur hann sjálfsagt þurft  að  fara upp í hundrað km   hraða  eða  svo,sem kannski er  ekki tiltökumál við framúrakstur  en framúrakstur þarna var með öllu ástæðulaus.

En sem þessi  vinnubíll er við hliðina á mér  kemur þriðji  bílllinn  á leið  til  Reykjavíkur,  sennilega Porschejeppi ,  svartur  og  fer  fram úr  okkur  báðum   þannig að skamma  stund   voru þrír   bílar samhliða á leið í sömu átt á þessum vegi þar sem  aðeins er ein akrein í hvora átt.  Jeppinn  þurfti að  fara út  af  slitlaginu með  hjólin   vinstra megin og þyrlaði upp  ryki og  grjóti.  Hann var svo  fljótur  framúr og   fljótur að hverfa að mér þykir líklegt að hann hafi  verið á  140  til 150 km hraða.  Þetta sáu mennirnir á  Suðurverksbílnum  jafnvel og ég  svo og  þeir  sem  voru í næsta    bíl á  eftir en  sá  bíll  var af gerðinni Land Rover  Discovery, sýndist  mér.  Þetta er eitt  það svakalegasta  sem ég hef  séð , og er nema  von að þjóðfélag okkar sé undarlegt  þegar   menn hegða  sér  svona.  Það var  Guðsmildi  að þarna varð  ekki alvarlegt slys.  Númerið á  bíl ökuníðingsins  var mér ógerlegt að sjá  , en sennilega  hafa  þeir á  Suðurverksbílnum séð það, en  ég  sá  ekki betur  en þeir  beygðu  til  hægri út  á línuveg nokkru neðar. Það þarf að hafa hendur í hári  svona manna.

Molar um málfar og miðla CXXV

 Molaskrifari heyrði ekki fréttir RÚV (12.08.2009)  klukkan 08 00, en málglöggur áhugamaður um  íslenska  tungu benti   skrifara á að hlusta á þennan fréttatíma á  netinu. Í fréttatímanum var viðtal við   forstöðumann greiningardeildar Íslandsbanka, sem    sagði að  ríkissjóður væri að afla sér fé á innlendum  fjármálamarkaði.  Þessi ambaga  er orðin ótrúlega algeng. Menn kunna ekki að beygja orðið  fé. Bankamaðurinn hefði  auðvitað átt að   segja að  ríkissjóður  væri að afla sér  fjár. Svo geta menn til gamans velt því  fyrir sér  hvort   rétt sé að   treysta banka  fyrir  fé þar sem menn kunna   ekki þessa grunnskólamálfræði.

  En tönnlast fréttamenn á   þeirri ensku  eftiröpun að tala um  síðasta  föstudag,  ekki   föstudaginn  var. Í fréttatíma  RÚV kl 19 00 (12.08.2009) talaði fréttaþulur um síðasta haust (e. last fall) . Auðvitað átti  fréttaþulur að  segja í fyrrahaust. Í sama fréttatíma  var sagt, þegar uppi verður  staðið. Átt var  við, þegar upp verður  staðið (sem mér finnst nú reyndar ekki  mjög fallegt mál) , þegar öllu er á  botninn hvolft, þegar öll kurl  eru komin  til  grafar.  Ekki fleiri orð um það að sinni.

 Lesendum þakka ég athyglisverðar ábendingar og jákvæðar undirtektir  við  það sem  sagt hefur verið í þessum Molum.