Molar um málfar og miðla 261

 Í hálfrar mínútu sjónvarpsviðtali í Ríkissjónvarpinu  (20.02.2010) tókst sigurvegaranum í prófkjöri Sjálfstæðismanna í Kópavogi að  segja  þrisvar sinnum ofsalega og einu sinni ofboðslega. Ofsaleg orðgnótt, -  ekki satt ?

 Í dægurmálaþætti á  Rás  eitt , RÚV, var nýlega sagt:  .... framkvæma  tvöfalt  lögheimili og  ...engin efnisbreyting sem þarf að breyta.  Rétt er að  fram komi, að það var  gestur í þættinum ,sem  notaði þetta  orðalag, ekki  starfsmaður  RÚV.

 Viðbúið er að skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis verði frestað á ný ...  Ekki er  þetta  nægilega gott hjá þeim á vefmiðlinum  visir.is (17.02.2010). Þar flaska menn sífellt á  grundvallaratriðum málfræðinnar.

   Í fréttum Stöðvar tvö (18.02.2010)  var sagt: „... ekki dómurinn, heldur  álitshnekkurinn". Orðið hnekkur, er  ekki til  íslensku. Þarna átti að tala um álitshnekki, en hnekkir er  eintöluorð,sem þýðir, tjón,áfall eða  afhroð og álitshnekkir,  er  það þegar einhver  setur niður  að  virðingu  eða  trúverðugleik, eins og  orðabókin  segir.

Gera verður þá kröfu til þeirra sem sitja á Alþingi Íslendinga, að þeir séu þokkalega máli farnir, og  segi ekki eins og þingmaðurinn,sem rætt var  við  í  hádegisfréttum RÚV (19.02.2010)  „.... getum ekki landað verri samning en sá sem á að fella".  Molaskrifari lætur lesendum eftir að  greina villurnar í þessu  setningarbroti.

Molar um málfar og miðla 260

 Fjölmiðlar  dreifa og búa til efni af ýmsu tagi. Fréttastofur framleiða  texta, ef þannig má  að orði komast, ritað mál  eða  talað.  Í öllum  framleiðslufyrirtækjum er gæðaeftirlit. Unnið er  í samræmi við ákveðna staðla og þess  gætt að framleiðslan standist  tilteknar kröfur. Þessu er ekki þannig háttað með íslenska  fjölmiðla. Þar  er   gæðaeftirliti oftast látið  látið  lönd og leið. Til eru þó  reglur um  málnotkun og málfar, sem  fjölmiðlar ættu að fara eftir.  Hvað segja lesendur  til dæmis um eftirfarandi setningu úr  dv. is. (16.02.2010) :  Pilturinn lést að lokum af völdum áverka á höfði og efri líkama.  Efri líkama?    Ekki  er þetta orðalag öðrum til fyrirmyndar.

 

Úr dv.is (16.02.2010): Hún gaf þær skýringar á sínum tíma að henni hefði vantað peninga fyrir reikninum og skuldum. Halló, DV ! Vantaði henni peninga ?  Hana  vantaði peninga, átti þetta auðvitað að vera.

Það er heldur óvenjulegt að tala um útgefendur fjölmiðla  eins og gert  var í mbl.is (16.02.20210): ...vegna umfjöllunar um morð á þekktum útgefanda fjölmiðla.  Þetta er  ekki  rangt, en  ekki er orðalagið Molaskrifara að skapi.  Blöð eru gefin út,  en sama  orðlag er ekki hægt að nota um útvarps- eða sjónvarpsstöðvar.

 Í frétt á  dv.is (16.02.2010) var fjallað um  þá sem gerðu  grín að  einsktaklingum með  Downs -heilkenni  svonefnt. Þar var sagt: Dóttir hennar Bristol sagði að líf þeirra sem þurfa sérstakar þarfir vera eitthvað sem ekki eigi að gera grín að...    Ekki verður annað  sagt en  að þetta sé  einstaklega  klaufalega orðað, - þurfa sérstakar þarfir.  Þarna verið að tala  um þá  sem  búa  við  þá fötlun,sem  fylgir  Downs heilkenni.

Molar um málfar og miðla 259

 Góð redding í bili, var letrað á skjáinn í fréttatíma Ríkissjónvarpsins (17.02.2010). Þetta er  kæruleysilegt og óvandað málfar, sem  ekki á  erindi í á skjáinn. Ýmsa  í Efstaleiti  skortir tilfinningu  fyrir því hvað boðlegt er í þessum efnum. Þetta var ekki boðlegt.

Betur fór en á horfðist, þegar mæðgin fundust  heil á húfi í illviðri, eftir að hafa villst frá  samferðafólki  á jökli. dv.is segir frá skrifum Ómars Ragnarssonar um málið. Þar segir meðal annars: ..Ómar bendir á að daglega frá síðustu helgi hafi veðurspár gert ráð fyrir miklum veðubrigðum,.. Þetta er  ekki rétt með  farið. Ómar kann íslensku vel og talaði réttilega um  veðrabrigði. Í  sömu frétt  skrifaði  fréttamaður  dv.is  að  leitað  hefði verið að konu og pilt. Átti  að vera. .. konu og pilti.

 Í kvöldfréttum  RÚV (13.02.2010) hafði fréttamaður  eftir  fjármálaráðherra um  breska  frétt um Iceasave  tillögur, „..að þetta væri bara ein af mörgum vangaveltum úti á akri". Þetta  orðalag  er óvenjulegt og þykir Molaskrifara skrítið að jafn vel máli farinn maður  og Steingrímur J.  skuli hafa tekið svona til orða,sé rétt eftir  haft.

 Alltaf  finnst Molaskrifara  það  svolítið kyndug varkárni, þegar fjölmiðlar flytja fréttir af eldsvoðum  þar sem greinilega er um íkveikjur  að ræða  og  segja „Grunur er um íkveikju".  Eldur kom nýlega upp  í fiskikörum úr plasti ,sem  stóðu  við  húsvegg í  Sandgerði. Ekki hefur  kviknað í körunum af sjálfu sér  og  ekki   eru í þeim rafleiðslur. Auðvitað var  kveikt í þeim og þá  á að orða það skýrt.

 Í  yfirliti hádegisfrétta RÚV (14.02.2010) var sagt:  Breski íhaldsflokkurinn hefur nú 11% forystu á breska Verkamannaflokkinn. Verið var að vitna  til skoðanakannana. Forysta er ekki rétta orðið í þessu samhengi að mati Molaskrifara. Hér  hefði verið   eðlilega  að tala um forskot.

 Leki kom  að  báti  utan  við  höfnina í Hafnarfirði.og  segir  mbl. is n(14.02.2010)  svo  frá: Mikið vatn var komið í bátinn þegar Landsbjargarmenn komu að,....  Líklega var þarna um  sjó að ræða   fremur en vatn, enda báturinn á  sjó !

Molar um málfar og miðla 258

 

 Sérkennilega  var komist að orði í frétt   sem  visir.is birtir (12.02.2010) um  rússneskan  bónda ,sem kom heimatilbúnum jarðsprengjum fyrir í kartöflugarði sínum: „Upp um þetta komst þegar þjófur lenti á einni jarðsprengjunni og fannst í umtalsverðum tætlum. Það var í ágúst á síðasta ári og þjófurinn er búinn að jafna sig þokkalega. "   Það  var einkum orðalagið , að þjófurinn hefði verið í umtalsverðum tætlum, en  væri  búinn að jafna  sig þokkalega,  sem  vakti  athygli   Molaskrifara,sem á erfitt með  sjá þetta fyrir sér.

 Á  bókarkápu,sem Molaskrifari skoðaði í  bókabúð, var umsögn  rithöfundar um  bókina.  Hún var ekki  nema   3-4 línur. Þar notaði   rithöfundurinn orðið   „fenómen" , innan  gæsalappa,   og  enska orðið unique stafsett  á  íslenskan  máta, - júnik, án gæsalappa..  Molaskrifari  er  svo gamaldags að honum finnst eðlilegt, að umsögn íslensks  höfundar um íslenska  bók, sé á íslensku.

Úr mbl. is (12.02.2010): „Ung stúlka, fædd árið 2006, féll eina sex metra út um glugga á húsi í Þingholtunum rétt fyrir klukkan sex í kvöld.". Samkvæmt þessu  hefur þetta  ekki verið „ung stúlka", heldur  fjögurra ára telpa, eða  telpa á  fjórða ári.. Sem betur  fer slasaðist  telpan  ekki alvarlega.Hún var ótrúlega heppin.

Sagt var frá nýrri  námsgrein, átthagafræði,  í skóla á  Vesturlandi í fréttum RÚV (13.02.2010) Í  Austurbæjarskólanum í Reykjavík var fyrir  60 árum   námsgrein ,sem hét átthagafræði.  Sá sem  þetta skrifar naut  góðs af kennslu í þeirri grein. Ekkert er nýtt undir sólinni.

Í kvöldfréttum  Stöðvar  tvö  var í inngangi  fréttar  vitnað í  forsætisráðherra  og   talaði þulur   um menn,  sem „.. ættu að sýna  sóma sinn í að ..." Síðan var rætt við  forsætisráðherra,sem   sagði réttilega, „sem ættu að sjá  sóma sinn í að ..." Í þessum sama  fréttatíma kom þolmyndar áráttan  fram  í frétt, þar sem  sagt var: „ .... þar sem hann var skilinn eftir af lögreglunni.".  Af hverju ekki : Þar sem  lögreglan  skildi hann eftir ? Í þessum  sama fréttatíma var sagt: „ Fjöldi manns hafa... "   Svo einkennilegt,sem það  kann  sumum að  virðast, þá er  fjöldi  eintöluorð. Þessvegna  hefði átt að segja:  Fjöldi manns hefur....

  Guðmundur Kristjánsson,sem  hefur verið búsettur í Danmörku í 16 ár   sendi  Molum nokkrar línur um  málnotkun. Guðmundur seguir   meðal annars:  „ Og oft verð ég svo hneykslaður að það hálfa væri nóg. Eitt síðasta dæmið um misnotkun í málinu, sem ég hef rekist á, er fyrirsögn í Morgunblaðinu þar sem sagt er að flatlúsin sé í "útrýmingarhættu". (Tekið upp eftir frétt í dönskum fréttamiðli).

Mér var kennt að "hætta" væri eitthvað sem menn óttast. Óttast Moggamenn þá að flatlúsinni verði útrýmt? :o)  Takk fyrir þetta , Guðmundur.  Þarna hefði farið betur á að segja,  að verið  væri að útrýma  flatlúsinni.

Molar um málfar og miðla 257

 

Í þessum  Molum eru ítrekað gerðar athugasemdir  við  sömu hlutina. Þetta er gert í þeirri veiku von að vonandi  holar  dropinn steininn.  Það er engu líkara  en  fjölmiðlar hafi bundist  samtökum um að kasta  fyrir  róða   þeirri  gamalgrónu málvenju að  segja,  í fyrra  vor   eða  í fyrra sumar. Nú er í tísku að tala um síðasta sumar og síðasta vor.  Þetta er auðvitað  beint úr   ensku,--„ last summer",„last spring"Í  fréttum Stöðvar  tvö (11.02.2010) var   í  upphafi  fréttatímans  talað um um „síðasta  sumar". Um miðbik fréttatímans  var talað um,„síðasta vor" og í tíu fréttum RÚV sjónvarps  þennan  sama  dag var talað um „síðasta laugardagskvöld" þegar  eðlilegra  hefði verið að  segja á laugardagskvöldið  var.

 

 Í  íþróttafréttum Ríkissjónvarpsins (11.02.2010)  talaði  íþróttafréttamaður  tvisvar sinnum um  „snjóstorm". Orðið  snjóstormur  er  ekki íslenska . Það er aulaþýðing úr  ensku. Orðið snjóstormur  er ekki  til í íslensku. Finnst ekki í orðabókum.  En bögubósar  fjölmiðla  keppast  við að  troða því í hlustir okkar.  Nú leggur  Molaskrifari til að málfarsráðunautur Ríkisútvarpsins haldi sérstakan  fund með   fréttaliðinu  til að leggja áherslu á  að orðið snjóstormur er  ekki til og ekki boðlegt. Hann gæti í leiðinni  bent  þeim á  hin mörgu orð sem  íslensk  tunga  á  yfir  snjókomu af ýmsu tagi. Líka mætti hann nefna  þetta með „síðasta vetur" og „síðasta  sumar."

Ekki var margt í  dagskrá  RÚV sjónvarps fimmtudagskvöldið 11. febrúar,sem  höfðaði til Molaskrifara. Að loknum fréttum og Kastljósi:  Eli Stone, bandarísk þáttaröð. Hrúturinn Hreinn. Aðþrengdar eiginkonur „Desperate Housewives" bandarísk  þáttaröð um nágrannakonur í úthverfi,  Fréttir og veður, Herstöðvalíf, „Army Wives" bandarísk þáttaröð   um eiginkonur hermanna.  Himinblámi,  norsk þáttaröð. Þetta heitir að sinna menningunni. Tvær þáttaraðir um bandarískar eiginkonur af ýmsu tagi. Þetta er  efnisröðun, sem  segir sex !  Molaskrifari fór á    tónleika Sinfóníuhljómsveitar Íslands í Háskólabíói  þetta kvöld og naut  frábærra hljómleika fram í fingurgóma.

Á vef RÚV  er sagt frá  efni Kastljóss og þar segir  svo um einn gesta  þáttarins: „Brynja fékk hann til sín í settið".  Ekki verður sagt að sérstaklega sé  vandað  til málfars eins og þetta er  orðað.

 Erfitt er að botna í því  hversvegna  fjölmiðlar (Stöð tvö 13.02.2010) ítrekað kalla  til sem álitsgjafa  lögfræðing,sem kunnastur er fyrir kennitöluflakk. Það er Molaskrifara með öllu óskiljanlegt. Er Stöð tvö að segja áhorfendum að það sé gott og  gilt að skilja gamlar skuldir eftir á  gömlum kennitölum og byrja upp á nýtt  undir nýju númeri?

Bjarni Sigtryggsson  sendi  Molum eftirfarandi  pistil:

„Meintur lýðræðishalli í herbúðum Vinstri grænna hefur leitt af sér sitt af hverju; m.a. fréttatilkynningu þar sem bæði er fjallað um "aðferðafræði Vinstri grænna" og "endurskoðun reglna um framkvæmd forvala."  Fjögur nafnorð í einni bendu og orðið *forval* komið í fleirtölu. Voru þar úrvöl frambjóðenda? Jafnvel sumum frambjóðendum boðið upp á sjálfvöl.

*Aðferðafræði* (no.) er þýðing á enska orðinu *methodology.* Frjálsa orðabókin á Netinu skýrir orðið svo: "...the theoretical analysis of the methods appropriate to a field of study." Ekki fer á milli mála að það merkir viðurkenndar aðferðir við vísindarannsóknir Þetta orð er orðið eitt hinna margfrægu tískuorða, sem menn sletta óspart í rangri merkingu til þess að hljómi betur. Merkingarleysa umfram innihald."

 

 

 

Genginn er ...

Genginn er góður drengur.  Hollvinur Íslands og alls sem íslenskt er. Minning hans um lengi lifa með öllum sem honum kynntust og þeir voru margir. Neil Ófeigur Bardal var vinur minn. Hans mun ég minnast í lengra máli síðar.

Neil Ófeigur Bardal látinn

Molar um málfar og miðla 256

    Ríkisútvarpið  á hrós  skilið  fyrir umfjöllun um íslenskt  mál á  fimmtudags-  og  föstudagsmorgnum  í morgunþætti  Rásar eitt,  Víðu og breiðu.  Sömuleiðis  ber að hrósa  Morgunblaðinu  fyrir að birta nú  vikulega pistla   í Lesbók um íslenska  tungu. Þetta er allt af hinu góða.

 

 Svona breytist tungan: „Það verður bara ekki gefist upp",  sagði framhaldsskólanemi í fréttum RÚV sjónvarps (08.02.2010).  Við , sem  eldri erum  ,hefðum sennilega sagt: „Við ætlum ekki að gefast upp", eða „ við gefumst ekki upp".   Í þessum sama fréttatíma  var sagt að hollenski seðlabankastjórinn,„ segðist hafa fengið öndvert mat  á  stöðu  íslensku bankanna". Orðið öndvert  er  rangt í þessu samhengi. Það sem átt er við er, að  seðlabankastjórinn hafi  fengið misvísandi upplýsingar um stöðu íslensku bankanna.  Vísa annars á  Íslenska orðabók um merkingu orðsins öndverður.

 

 Stundum er það þannig hjá  RÚV í Efstaleitinu, að  það er eins og  fólk hlusti ekki á  útvarpið. Í átta fréttum (12.02.2010) var augljós  málvilla , þegar fréttamaður  tók svo  til  orða :  „.... þegar þeir  reyndu að  koma tóg í skrúfu japansks skips".  Þarna átti  auðvitað að segja, - reyndu að koma  tógi.... Þessi villa  var svo endurtekin í aðalfréttatíma í hádeginu. Í þessu tilviki  er bara tvennt   til. Annaðhvort  vita  menn ekki hvernig  orðið   tóg (tó), reipi eða kaðall beygist, - tóg um tóg  frá tógi til tógs, eða menn hlusta ekki  á eigin  fréttir. Veit ekki hvort er verra.    

  Í sex fréttum RÚV (08.02.2010) var sagt: „ ... og hefur hún ærin verkefni fyrir  höndum".  Ekki er þetta orðalag  Molaskrifara að skapi. Heldur  hefði átt að segja , til  dæmis, -  og á  hún  ærin verkefnum  fyrir  höndum  ,  eða  og  bíða hennar ærin  verkefni. 

 Í viðtali  (RÚV 08.02.2010) um kæru vegna utankjörfundaratkvæða í prófkjöri VG í Reykjavík um helgina talaði  formaður kjörstjórnar um „hinn póstlega hluta  í kosningunum". Þetta orðalag hefur Molaskrifari aldrei heyrt áður og vonar að hann heyri aldrei aftur.

„470 kannabisplöntur upprættar", segir á mbl. is (08.02.2010). Vel að orði komist. Að uppræta ´þýðir að rífa upp með rótum, útrýma,eyða.

  Bjarni Sigtryggsson vakti athygli Molaskrifara á eftirfarandi úr dv. is (07.02.2010) : „Þar segir: „... en í honum voru kveikjuláslyklar bifreiðarinnar."  Kveikjuláslyklar! . Í sömu frétt  stóð þetta: „Lýst er eftir grárri Subaru Impreza bifreið en hún er mikið tjónuð á vinstra framhorni ."  Sem er mikið tjónuð!" Fráleitt er að   segja „ tjónuð" um  bifreið  ,sem  orðið hefur  skemmdum. Molaskrifari  bendir   hinsvegar á  að kveikjuláslykill er orð  sem  oft  hefur   verið notað  yfir  það sem líka var kallað,      „ svisslykill". Nú  tala  menn hinsvegar   bara um  bíllykil eða  bíllykla. Sem er alveg prýðilegt.

 

 

 

Skipt um skoðun

  Sá sem þetta skrifar ,skammast sín ekkert   fyrir að skipta um skoðun,  ef aðstæður breytast,  eða  ástæða er til að  endurskoða  fyrri afstöðu  eða  ákvörðun.

Um áramótin sagði ég upp áskrift að Morgunblaðinu. Nú hef ég ákveðið að  gerast áskrifandi að nýju. Hef  sem sagt skipt um skoðun. Á

Ástæður eru meðal annars þessar:
Ég  hef fengið vissu fyrir því, að Morgunblaðið er hætt að birta  pistla Sverris Stormskers. Þau skrif  voru ein helsta ástæða þess að ég upp áskriftinni.  Í öðru lagi , þótt kannski í litlu sé, er Morgunblaðið  farið að birta  reglulega pistla um móðurmálið. Það met ég mikils. Í þriðja lagi  þá hefur  það  komið illa við mig , þegar andlát  góðra  samferðamanna , hefur   framhjá mér, - vegna þess  að ég sé ekki Morgunblaðið  reglulega. Þetta hefur gerst í tvígang  nú nýlega.

 Auðvitað gæti ég  farið þá leið,sem ég veit að ýmsir hafa farið. Sagt upp áskrift í eigin nafni, en einhver annar í fjölskyldunni gerist  nýr áskrifandi.  Sú leið hugnast mér hinsvegar  ekki.

 Ég geri fastlega ráð fyrir að vera áfram ósáttur við sumt í fréttaflutningi og  flest í stjórnmálaskrifum Morgunblaðsins, en það er eins og  annað, að  svo er margt  sinnið  sem skinnið.  Þessi ákvörðun er tekin eftir  talsverða  íhugun og ég skammast mín ekki  hið minnsta fyrir að skipta um skoðun, en   veit auðvitað að ýmsir bloggarar  munu leggja  þetta út mér á  verri veg. Það snertir mig hinsvegar ekki. Ekki  kæmi á óvart þótt athugasemdaregn fylgdi í kjölfar þessara  skrifa.

Halda menn.... ?

Eru Íslendingar svo einfaldir að halda að þetta sé einsdæmi ? Ef svo er ,  erum við öll hálfvitar.

Hvar annarsstaðar í veröldinni gæti svona lagað gerst?   Smámistök og alþingismaðurinn endurgreiðir 20 milljónir.   Og enginn segir neitt.   Lítið pláss á Litla Hrauni.

Greiddi ólöglegan arð fyrir mistök

Moggabloggið kvatt

Með þessum fáu línum, sem skrifaðar eru á síðasta degi ársins 2009 ,lýkur skrifum mínum á Moggabloggi. Jafnframt hef ég sagt upp áskrift að blaðinu frá og með áramótum. Mér finnst ekki heiðarlegt að halda áfram á  skrifa á Moggabloggið eftir að hafa sagt upp áskriftinni.Það má ef til vill segja að ástæðan  að baki þessari ákvörðun sé uppsöfnuð óánægja. Ég nefni þar til  sögu  réttmæta reiði vegna ódrengilegra og óvenju rætinna skrifa  Sverris Stormskers um  veikindi Ingibjargar Sólrúnar  Gísladóttur. Það  hefur enginn maður með snefil af sómatilfinningu alvarleg veikindi fólks í flimtingum. Sami maður skrifaði grein sem Morgunblaðið birti undir  flennifyrirsögn,sem var ekkert annað en klám. Þegar við þetta bætist að pólitísk sjónarmið kvótakónga og andstæðinga Evrópusamvinnu blandast fréttum í æ ríkari mæli þá er nóg komið af svo góðu. Það er grundvallarregla í blaðamennsku að  skilja milli frétta og stjórnmála. Þessi regla hefur verið margbrotin í Mogganum að undanförnu. Þegar pólitíkin ratar inn í texta með fallegri forsíðumynd af vetrarsól tekur það út yfir allan þjófabálk. Ég er enn hissa.

Lýkur nú langri samfylgd , - um sinn að minnsta kosti.  Barn að aldri bar ég og fjölskylda mín út Morgunblaðið í Norðurmýri og upp alla Flókagötu. Það var fyrir meira en sextíu árum. Það drýgði tekjur, þegar ekki veitti af. Svo hef ég verið áskrifandi að blaðinu nær alla mína ævi og hef jafnan haft taugar til Moggans , þótt ég væri ekki alltaf  sammála pólitíkinni. Ég hef átti vini meðal blaðamanna og ritstjóra og vona að svo geti enn orðið. En Mogginn um þessar mundir er ekki minn gamli Moggi.

Ef blaðið breytist, hættir að birta sóðagreinar, hættir að blanda saman pólitík og fréttum í svona ríkum mæli  er aldrei að vita nema áskriftin verði endurnýjuð. Ég þakka öllum þeim sem tekið hafa jákvætt undir athugasemdir mínar um málfar í fjölmiðlum, en þeir pistlar nálgast nú að vera 230 talsins.En mér er ljóst að að það eru tiltölulega fáir sem  lesa Molana um málfar og miðla, því skrifi ég eitthvað um pólitík tífaldast fjöldi athugasemda miðað við málfarsmolana.

Ég mun halda áfram að birta pistla á vefritinu Eyjunni, eyjan.is og á minni eigin vefsíðu ,sem smám saman er að taka á sig mynd, www.eidur.is

Að endingu bið ég alla  lesendur þessara lína vel að lifa og óska þeim árs og friðar með þökkum fyrir samskiptin.

 Eiður Svanberg Guðnason