Molar um málfar um og miðla CXXXIII

 Enn gef ég Bjarna Sigtryggssyni áhugamanni um íslenskt mál orðið:

„Ég kemst ekki hjá því að hafa á tilfinningunni að á síðustu árum eða áratugum hafi gætt vaxandi tilhneigingar í þá átt að nota óskýrt orðalag. Þessa verður einkum vart í máli stjórnmálastéttarinnar og sérfræðinga. Annars vegar sýnist mér um að ræða ensk áhrif; þegar ensk nafnorð eru þýdd hrátt og eiga að koma í stað hefðbundinnar frásagnar í íslensku máli; hins vegar endurspeglar það sem einn af mínum gömlu prófessorum sagði gjarnan: menn fela óskýra hugsun með óskýru máli.

Tvö nafnorð tröllríða nú umræðumálfari í fjölmiðlum; aðkoma og nálgun.

Oft er erfitt að ráða í hvert sé hlutverk þessara "aðkomumanna." Eiga þeir hlut að máli, hafa þeir beinna hagsmuna að gæta eða er þeim fengið eitthvert formlegt hlutverk í viðkomandi máli? Ég hef komið að slysi án þess að eiga þar hlut að máli. Hafði ég þá aðkomu að slysinu? Mér finnst þetta óskýrt orðalag og margt betra og skýrar til í móðurmálinu. "Ríkið hafi aðkomu að kjarasamningum" var iðulega sagt. Hvers vegna ekki: "Ríkið taki þátt í kjarasamningum"?

"Langveikir þurfa nýja nálgun" segir í fyrirsögn þvert yfir heila síðu Morgunblaðsins í gær, laugardag.  Greinin hefst svo á þessum auðskiljanlegu orðum: "Úrbóta er þörf í þjónustu við langveika á Íslandi." Hvaða tilgangi þjómaði orðið "nálgun" í fyrirsögninni? Í stuttu máli sagt: Engu - öðru en því að flíka tískuorði fagstétta, sem hafa tekið ástfóstri við enska hugtakið "approach".

Umhverfisráðuneytið hefur þýtt faghugtak úr loftslagsmálaumræðu (Sectoral Approach) sem "geiranálgun." Hversu skiljanlegt er það almenningi? Um er að ræða að samtök framleiðslugreina, á borð við áliðnað eða sementsframleiðslu, taki sjálf að sér að takmarka losun gróðurhúsalofttegunda í framleiðslu sinni. Þýðingar af þessu tagi auðvelda ekki skilning og þá er nýyrðasmíð til   lítils gagns."

Við þetta hef ég engu að bæta, en þakka Bjarna skrifin.  

Athugasemdir

[Eygló, 25.8.2009 kl. 10:54]

Er Bjarni Sigtryggsson ekki bloggari?  Hefði viljað eiga hann að bloggvini.

(fann nafnið hans í blog.is en þar stóð að engar færslur hefðu verið skrifaðar)

EY

[TJ (IP-tala skráð) 25.8.2009 kl. 18:44]

Hér er ætíð gaman að líta við og lesa þarfar ábendingar, það er verst að líklega eru þeir sjaldséðir gestir sem mest þyrftu á að halda.

Í gærkvöld heyrði ég í sjónvarpi allra landsmanna íþróttafréttamann tala um að tiltekið lið hefði "ekki riðið feitum hesti í viðureigninni". Ég hélt satt best að segja að viðfangsefni þáttarins hefði átt að vera knattspyrna en ekki póló. Eigum við eitthvert (ekki eitthvað!) gott orð yfir póló? Þessi ágæti maður sagði einnig "bar sigurorð á" en hefði betur sagt "bar sigurorð af".

Í þessum þáttum hafa ýmsar slettur úr öðrum tungumálum verið áberandi í sumar. Þannig var á tímabili mikið um "ströggl" (e. struggle), jafnvel var sagt að "liðið hefur verið að ströggla"! Liðið hefur líklega átt í einhverjum vandræðum, rétt eins og blessaðir "sparkspekingarnir" með orðaforðann. Þá hafa þeir gjarnan sagt "sigurinn gefur liðinu "búst"" - hvað er að því að nota "aukinn kraft"? Það mætti líka krydda örlítið með því t.d. að segja að "með sigrinum öðlist liðið meiri kraft". Það þarf ekki sínkt og heilagt að nota sömu gömlu tuggurnar.

Síðustu vikur hefur einnig heyrst í viðtölum og jafnvel sést í vefmiðlum "að gúffa í sig". Hvaða orðskrípi er þetta? Mér dugar ágætlega að háma í mig góðan mat.

Að lokum langar mig að deila því með lesendum þessarar athugasemdar að þegar ég hef farið í verslanir þar sem seldar eru tölvur og tengdar vörur og talað íslensku, þá hafa sölumenn sumir hverjir átt erfitt með að átta sig á erindi mínu. Þeir hafa þurft að "þýða" íslensku orðin, sem flest eru vel nothæf og auðskiljanleg, yfir á ensku.

Tilfellið er að það er auðveldlega hægt að tala íslensku við störf í upplýsingatækni, geri maður sér far um það.

[1 afskiptasamur (IP-tala skráð) 25.8.2009 kl. 21:16]

TJ : Líta við ? Er það ekki að horfa um öxl ?

[Eiður (IP-tala skráð) 25.8.2009 kl. 23:14]

Að líta við  er löngu orðið fast í málinu í  fleiri merkingum en  að horfa um öxl.

Ég er að hugsa um að líta við (inn) hjá þér á morgun.

Strákurinn vill ekki líta við matnum.

[Eygló, 26.8.2009 kl. 02:12]

Gott að sjá þetta um "að líta við".

Ég sagði einhvern tíma að ég ætlaði að líta við hjá frænku minni.  Ég var leiðrétt. 

Það þykir einkar skemmtilegt að standa mig að verki (orði) við að segja eitthvað vitlaust    enda á ég það skilið, með mínar eilífu pælingar um íslenskt mál. Og enn lærir maður eitthvað öðru hverju.

[TJ (IP-tala skráð) 26.8.2009 kl. 19:07]

Það er gott að sjá gesti hér hafa skoðun á því sem ritað er og koma því frá sér án æsings.

Ekki man ég eftir öðru en að "líta við" í merkingunni að "skreppa í heimsókn" sé jafngilt því t.d. að "koma við" hjá einhverjum. Það er áreiðanlega allt í lagi að segjast ætla að "koma við" þótt það þýði líka að snerta eitthvað.

Sömu orð geta haft mismunandi merkingu og fer þá eftir samhenginu hvernig mannfólkið skilur hvað við er átt. Þetta er einmitt ástæða þess hversu illa hefur gengið að búa til hugbúnað til að þýða sjálfvirkt úr einu tungumáli á annað. Möguleikarnir geta verið svo óendanlega margir að bókstafleg þýðing er í mörgum tilfellum handónýt og merkingarlaus.

[Sigurður Jónsson (IP-tala skráð) 31.8.2009 kl. 10:27]

Gott innslag frá Bjarna. Ég er sammála því að alltof oft séu sérhæfðar upplýsingar, líkt og þegar rætt er um fjár- eða stjórnmál, þvældar með óskýru orðalagi. Ég held reyndar að oftast sé vænlegast fyrir stjórnmálamenn að segja sem minnst, en það er annað mál :-) Þó finnst mér orðið geiranálgun vera ágætt og kannski ekki rétt að spyrja hversu skiljanlegt það sé almenningi. Fyrst er að bíða og láta reyna á orðið. Ég spyr á móti: Hversu skiljanlegt var orðið tölva þegar það spratt fyrst fram á sjónarsviðið? Hvað með orðin niðurhal og hugbúnaður? Allt eru þetta faghugtök og skiljast best í því umhverfi sem þau voru sköpuð í.

Bestu kveðjur.