Molar um málfar og miðla 361

  Enn eitt  dæmi þess að fréttaskrifarar nota orðatiltæki,sem þeir kunna  ekki með að fara , má  finna á  mbl.is (24.07.2010): Þegar þyrlan var að nálgast vettvang bárust hins vegar fregnir af því að maðurinn væri fundinn. Hann var á heilu og höldnu. Hér er átt við að maðurinn hafi verið heill á húfi.  Það er ekkert til sem heitir að vera á heilu og höldnu.  Menn geta hinsvegar náð heilu og og höldnu  í áfangastað, óskaddaðir, í góðu ásigkomulagi. Og enn kemur  vettvangurinn við  sögu. Það er ekkert að því  ágæta orði , en  nú er farið  að ofnota það og  misnota. Hér hefði til dæmis  mátt segja: Þegar þyrlan nálgaðist leitarsvæðið.  

   Glöggur Molalesandi sendi eftirfarandi: „ Á DV-vefnum í dag  (23.07.2010) er svohljóðandi fyrirsögn: Fallnir þingmenn boða endurkomu. Þarna finnst mér alrangt komist að orði, fyrirsögnin verður gildishlaðin. Satt er að þessir þingmenn hafa ekki setið á þingi undanfarna mánuði, en þeir féllu hvorki í kosningum né í bindindi eða af öðrum orsökum heldur hættu þingsetu sjálfviljugir og flestir tímabundið, sem kunnugt er.
Hæpin málnotkun þetta." Hárrétt athugasemd. Kærar þakkir.

Í fyrirsögn á dv.is segir (23.07.2010):  Jóhannes  Karl með neglu að hætti hússins. Negla er eins og flestir vita tappi í neglugat á báti.  Í fréttinni segir einnig :   Jóhannesi hefur á ferlinum ekki leiðst það neitt sérstaklega að negla í tuðruna... Ekki fellir  Molaskrifari  sig   þessa  notkun á nafnorðinu negla og ekki heldur  sögninni að negla. Oft er  að vísu  talað uim  að  leikmaður hafi neglt í  vinstra hornið.  Skorað með  föstu skoti í vinstra horn marksins.  Nær  væri að tala um neglingu en  neglu. Orðið neglingu er að  finna í Íslenskri orðabók (óformlegt), fast  skot.  Líklega skortir  Molaskrifara umburðarlyndi í þessu  tilviki, að einhverra mati. Í fréttinni er talað um bylmingsskot. Það  finnst Molaskrifara ágætt,  sbr. bylmingshögg, öflugt eða fast högg.

 Það er mikill misskilningur hjá stjórnendum  fréttastofu ríkisins ,að allir geti  lesið fréttir. Sá sem las fréttir klukkan  17 00  sl. föstudag (23.07.2010) er ekki vel til þess verks fallinn. Honum lætur annað betur.

  Í kvöldfréttum  Ríkisútvarpsins (23.07.2010) var  ítrekað sagt á  helginni , þegar verið var að gera grein fyrir atburðum af ýmsu tagi um  komandi  helgi. Af  hverju  á helginni en ekki um helgina  eins og málvenja er að segja?

 Í íþróttafréttum Stöðvar tvö (23.07.2010) var  talað um að  forystumaður hefði hlekkst  á. Þetta er rangt. Maður hlekkist ekki á. Manni hlekkist á. Því hefði átt að segja að  forystumanni hefði hlekkst á.

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 26.7.2010 kl. 16:16]

Sumir segja "um helgina" en aðrir "á helginni".

Þannig segi ég "um helgina" en Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra segir "á helginni".

Samt búum við í sama póstnúmeri.

Jóhanna er hins vegar töluvert eldri en ég en hún ólst upp í Reykjavík og undirritaður var sendur þaðan með flutningabíl og rúgbrauðssneið með sméri og osti norður í land sjö ára gamall og gleymdist þar.

"Annað dæmi um málfar er að segja "á helginni", sem var almennt að segja á Vesturlandi og á Vestfjörðum. Því miður virðist mér þetta verið að deyja út.

Mín kenning er að í fyrsta lagi haldi fólk að það sé ekki rétt að segja "á helginni", heldur skuli segja "um helgina". Fyrir mér þýðir "um helgina" í kringum helgina, þ.e. dagarnir sitt hvorum megin við helgina.

Ef við segjum "á helginni" eigum við við laugardag og sunnudag, ekki föstudag eða mánudag. Í gamla daga var t.d. sagt að það væri ólukka að stunda mikla veiði "á helgidögum", menn sögðu ekki "um helgidaga".

Ég spurði prófessor í íslensku við Háskóla Íslands eitt sinn um þetta og hann var mér sammála - sagði að "á helginni" væri réttara, en "um helgina" væri ekki rangt."

Stykkishólmspósturinn

Sigurður Ingimundarson faðir Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra

[Silja (IP-tala skráð) 26.7.2010 kl. 22:35]

Mér finnst mun eðlilegra að segja „á helginni". Ég hef þá máltilfinningu, eins og Steini Briem bendir á, að það eigi við um laugardag og sunnudag, en „um helgina" sé átt við föstudag og mánudag.

Hinsvegar er ég ósammála Steina að þessi málvenja heyrist varla lengur. Ég bý á Ísafirði og finnst það frekar vera regla en undantekning að fólk segi „á helginni".

[Þorsteinn Briem, 26.7.2010 kl. 23:58]

Silja.

Það sem er innan gæsalappa í athugasemdinni hér að ofan birtist í Stykkishólmspóstinum og höfundurinn er Björgvin Þorsteinsson.

Ég segi um helgina en Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra segir á helginni.

Hins vegar minnist ég þess ekki að fólk hafi sagt á helginni þegar ég bjó á Akureyri og í Skíðadal, sem nú er í Dalvíkurbyggð. En sumir segja að þeir búi "á Ísafirði" og aðrir "í Ísafirði".

Föðuramma mín, sem ólst upp austur á Héraði og var kennari við Austurbæjarskólann, sagði "á vetrin" en ekki "á veturna" og bað mig stundum um að ná fyrir sig í "banan" en ekki "banana".

Ég efast aftur á móti um að hún hafi nokkurn tíma séð banana á Héraði.

Og því síður apa.

En þeir komu síðar í Hveragerði og bjuggu þar um tíma ásamt nokkrum rithöfundum og voru vinsælir um helgar. Og þá væntanlega einnig á helgum.

[Silja (IP-tala skráð) 27.7.2010 kl. 13:07]

Steini, það er ekki skrítið að sumir segist búa á Ísafirði og aðrir í. Ég bý á Ísafirði, þ.e. kaupstaðnum í Skutulsfirði, en þeir sem búa í Ísafirði búa í innsta firðinum í Ísafjarðardjúpi (sem Skutulsfjörður stendur einnig við). Í gamla daga var reyndar allt Djúpið kallað Ísafjörður og það er líklegast ástæðan fyrir þessari nafngift bæjarins míns.

Mér finnst ekki skrítið að þessi málvenja sé ekki höfð fyrir norðan, þar sem, eins og þú bendir á í fyrri athugasemd þinni, virðist þessi háttur einskorðast við Vesturland og Vestfirði.

[Þorsteinn Briem, 27.7.2010 kl. 14:49]

Silja.

Rétt er það, ég bjó eitt sinn og starfaði í Hnífsdal og á hálfsystur á Ísafirði en móðurafi hennar var landstjóri Hollendinga á Súmötru.

Það eru nú ekki allir sem eiga hálfsystur á Ísafirði og enn færri sem eiga hálfsystur í Ísafirði.