Molar um málfar og miðla 486

  Upp til hópa eru þingmenn bara svín bara svín við trog. Mokum öllu þessi ógeði á haugana , skrifar Jónas Kristjánsson  (16.12.2010). Gallinn við þessa hugmynd er sá að í staðinn kæmu að öllum líkindum önnur svín og ekki sjálfgefið að þau yrðu betri.  Bandaríkjamenn nota orðið pork (svínakjöt) um pólitíska kjósendagreiða, greiðslur  eða  störf og  pork barrel  (svínakjötstunna) um  kjördæmapotsverkefni.

Margir þeirra sem skrifa fréttir mættu að ósekju þekkja landið sitt betur.  Úr   mbl. is  (14.12.2010.) :  Hópurinn kom ekki heim fyrr en undir morgun en hann fór alla leið upp að Rangárvöllum hjá Heklu,    Betra hefði verið að segja  segja  að hópurinn hafi farið  austur á Rangárvelli. Líka mun málvenja að tala um að fara upp á Rangárvelli.Að tala um alla leið gefur til að  að farið sé  mjög langan veg.  Setningin hljómar eins og Rangárvellir séu tiltekinn blettur í grennd við  Heklu.

    Úr fréttatilkynningu frá stjórn Trúfélagsins Krossins ((14.12.2010): Við hörmum þær athugasemdir sem voru látnar falla af hendi meðlims í varastjórn kirkjunnar enda var samþykkt einróma að málið skyldi fara í faglegan farveg. Engar skoðanir okkar, hverjar sem þær kunna að vera, hefðu þar áhrif á.

 Það eru ótrúlegt  hvað streymir út í ljósvakann frá Útvarpi  Sögu. Einn af vildarvinum stöðvarinnar  sagði við Pétur Gunnlaugsson stjórnlagaþingsmann (10.12.2010) að  fundist hefði haglaskot við dyr  Alþingishússins eftir síðustu mótmæli. Hann fullyrti ,að  lögreglan hefði verið með haglabyssur  tilbúin að skjóta  fólkið.  Stjórnandi þáttarins steinþagði  undir  þessu bulli.

  Þá var  Molaskrifara bent á að  fyrr þennan  sama  dag hefði sami þáttarstjórnandi sagt að ríkisstjórnin ætti við geðræn vandamál að stríða. Er hægt að komast neðar í lágkúru? Líklega ekki.   Það er  dómgreindarleysi  að hafa alvarleg  veikindi í flimtingum með þessum hætti.  

Molar um málfar og miðla 484

 Höskuldur Þráinsson, prófessor,  sendi  Molaskrifara á  dögunum  svolitla  ádrepu   í  athugasemdum við    færslu nr. 471 á  blog.is.  Molaskrifari  birtir  athugasemd Höskuldar hér þar sem fleiri  sjá hana en á  blog.is:

  Mig langar að gera athugasemd við eftirfarandi athugasemd frá þér ( skrifar Höskuldur Þráinsson):

 Kjörstaðir opna klukkan tíu, sagði fréttamaður Ríkisútvarpsins í hádegisfréttum (26.11.2010). Er mönnum alveg  fyrirmunað að nota  sögnina að opna rétt ?  Kjörstaðir opna  hvorki eitt  né neitt. Kjörstaðir verða  opnaðir  klukkan tíu. Ótrúlegt. Hvað segir málfarsráðunautur? Er hann ekki örugglega enn við  störf?

Hér fylgir þú þeim leiða vana að láta ekki nægja að vera með ábendingar heldur reyna að meiða fólk eða gera lítið úr því með hneykslunartóni (sbr. Er mönnum alveg fyrirmunað ..., Er hann ekki örugglega enn við störf?).  Samt er þetta mál nú ekki eins einfalt og þú heldur. Í íslensku, og reyndar mörgum fleiri málum, eru til sagnapör sem eru þannig að önnur sögnin er áhrifssögn en hin er áhrifslaus sögn og getur þá tekið frumlag sem samsvarar andlagi áhrifssagnarinnar. Dæmi:

Þeir breikkuðu veginn/Vegurinn breikkaði; Bankastjórinn hækkaði vextina/Vextirnir hækkuðu; Hún dýpkaði skurðinn/Skurðurinn dýpkaði; Ríkisstjórnin lækkaði lánin/Lánin lækkuðu o.s.frv.

Í öllum  þessum dæmum væri hægt að nota röksemd þína og segja: Er mönnum alveg fyrirmunað að nota sögnina X rétt? Vegurinn breikkar hvorki eitt né neitt; vextirnir hækka hvorki eitt né neitt, skurðurinn dýpkar hvorki eitt né neitt; lánin lækka hvorki eitt né neitt. Það er af því að þarna eru sagnirnar breikka, hækka, dýpka, lækka allar áhrifslausar þótt þær tengist áhrifssögnum á reglubundinn hátt eins og áður var sýnt. En í raun eru þessi dæmi alveg sama eðlis og dæmið sem þú finnur að, þ.e. þar er  sögnin opna notuð sem áhrifslaus sögn sem tengist áhrifssögninni opna: 

Kjörstjórnir opna kjörstaði/Kjörstaðir opna (sbr. Bankastjórinn hækkar vexti/Vextir hækka o.s.frv.)

Samt hefur oft verið fundið að því að menn noti sögnina opna sem áhrifslausa sögn, rétt eins og þú gerir hér. En það eru ekki augljós málfræðileg rök fyrir því. Þetta veit málfarsráðunautur útvarpsins auðvitað.

 Bestu kveðjur

 Höskuldur Þráinsson

Molaskrifari þakkar  Höskuldi þessa ádrepu og ábendingu. Vel má það vera að nokkuð harkalega hafi verið tekið til orða. En Molaskrifari hefur  reyndar ekki skipt um skoðun á  orðatiltækinu að kjörstaðir  opni. Verra  er þó þegar fréttamenn segja: Þegar kjörstöðum  lokar  eins og því  miður heyrist of oft.