Molar um málfar LXXI

 Fróðlegt er  að  skoða  bloggskrif  um  umræðurnar um stefnuræðu  forsætisráðherra  fyrr í  vikunni.  Það leynir sér  ekki að  nýtt  skjallbandalag er  komið  til  sögunnar ( Ekki veit ég hver  er  höfundur þess ágæta orðs, skjallbandalag, sem  er prýðileg  íslenskun  á því sem  á  ensku  er  kallað    Mutual  Admiration Society)  Þetta  minnir  svolítið á upphafsdaga  Kvennalistans  sáluga og   á  VG en  slær  þó  báða þá flokka út.      Þetta er  sjálfsagt ágætt,  eflir  sjálfstraustið og  stappar stálinu í liðið, en  verður á  stundum broslegt. Þetta  nýja   skjallbandalag er  í Borgarahreyfingunni  og einkar áberandi  á  síðu þar sem  einn þingmanna  hreyfingarinnar   birtir  jómfrúarræðu , eða jómfrúrræðu sína. Þar voru  síðast  er ég leit  þar við 24  athugasemdir  , nær allar halelúlja;  þú varst  stórkostleg.

  Enginn í aðdáendahópnum  víkur hinsvegar orði að því ,sem málglöggur maður benti  mér  á, að þingmaðurinn   ruglar saman  orðunum  varnarorð og  varnaðarorð. Ekki einu sinni, heldur     tvisvar.  Vörn  er  kvk. orð  ef. varnar -- það að verjast. Varnaður   er kk. orð ef. varnaðar og  þýðir  vernd  ,  viðvörun  eða  aðvörun.  Varnarorð  eru því  orð sem  sögð  eru í varnarskyni  en   varnaðarorð  eru  aðvörun  eða viðvörun  um aðsteðjandi vá  eða  vanda.  Halelújakórinn á  blogginu gerir enga  athugasemd   við  þetta. 

 Það er svolítið  spaugileg orðanotkun, þegar fyrirlesari Siðmenntar á Hótel  Borg  þingsetningardaginn   skrifar á bloggsíðu sinni, að  Norðmenn skrifi   um þingmannaævintýrið á Hótel Borg. Þingmannaævintýrið var að   þrír eða  fjórir  þingmenn  drukku kaffi meðan  talsmaður  Siðmenntar las yfir þeim. Aðrir  þingmenn fylgdu þeirri  fornu hefð að  hlýða á guðsþjónustu í  Dómkirkjunni. Þegar  betur er að gáð þá  eru það  systursamtök Siðmenntar,sem  skrifa um  málið á heimasíðu sinni. Þetta var sem  sé  ekki  heimsfrétt í Noregi.  En  , - haft er  eftir  talsmanni  Siðmenntar á Íslandi: Sidmennt fikk masse gratis pr og positiv pressedekning.  Sem  sagt Siðmennt fékk mikla  ókeypis  kynningu og  jákvæða  fjölmiðlaumfjöllun.  Til þess var  leikurinn  auðvitað gerður og  fjölmiðlar bitu á  agnið.

Molar um málfar LXX

Í hádegisfréttum RÚV (18.05.09.) var rætt  við Jakob R. Magnússon  formann Stefs. Hann  sagði: „..tilfinningalega og umbúðalega ..." Umbúðalega er eitt   ljótasta  orð sem ég hef lengi heyrt.

  Stundum hvarflar það að manni að fréttastjórar/ritstjórar telji sig  geta boðið okkur  hlustendum/lesendum hvaða málfarslegan subbuskap sem er.  Í fréttatíma  Stöðvar  tvö   (19.05.09.)  talaði fréttamaður  um „... gífurlega aukningu í  fjölgun  innbrota..." sami  fréttamaður  sagði okkur að  „... tvö hús hefðu verið  rænd ..."  Þetta er   ekki boðlegt. Svo einfalt  er það.

Ein af klisjunum sem  fréttamenn ofnota er að „vinna hörðum höndum" að einhverju. Þannig var  í sjónvarpsfréttum RÚV (18.05.09.) sagt: „Unnið er  hörðum höndum að  endurfjármögnun félagsins". Ég á  alltaf erfitt með að sjá  menn fyrir mér  vinna hörðum höndum  við skrifstofustörf. Kannski er það  bara sérviska.

K.K. spilar oft  skemmtilega  tónlist í morgunútvarpi   Rásar eitt, RÚV. Hann  ætti  hinsvegar  að  spila meira, tala minna. Það er óþarfi að tala  við okkur um Århus og  Rundetårn, sem á íslensku heita  Árósar og   Sívaliturn.

Með ólíkindum  er hvað íslenskum fjármálastofnunum er lagið að velja sér  auglýsingastofur þar sem  textahöfundar eru   illa  að sér í íslensku,  samanber  Byrsbullið  margnefnda um „fjárhagslega heilsu". Nú  auglýsir Nýja Kaupþing (RÚV 19.05.09.) að  bankinn sé  farinn  að „ þjónusta útlán  SPRON".  Þetta er ekki íslenska. Mælst er  til þess að  auglýsingastofur og  bankarnir hætti að misþyrma móðurmálinu.  

Þunnur grautur

  Það er alltaf jafngaman  að heyra Þóru Tómasdóttur,fréttaman tala sína  fallegu norsku. Viðmælendur  hennar íKastljósi, í kvöld , tveir kunnir  norskir  ESB  andstæðingar, -  annar að  atvinnu,  höfðu hinsvegar fátt   nýtt fram að  færa.Um það er ekki við hana að sakast. Séu  svör  Norðmannanna  gaumgæfð,  má lesa milli línanna að   þeir  vilja ekki að Ísland  gangi í Evrópusambandið,- vegna þess að það sé  andstætt hagsmunum  Norðmanna.   -Þá  stöndum við aleinir  gegn öllum ,  sagði  annar þeirra.

 Þessir  tveir ágætu menn töluðu eins og ekkert  hefði breyst  frá  1994 þegar  Norðmenn  felldu ESB  aðild í þjóðaratkvæðagreiðslu.  Kjörsókn var þá 89%, með því allra mesta  sem  þekkst hefur í kosningum í Noregi. Þess  er hinsvegar sjaldnast getið  hve lítill munurinn var. Já  sögðu 52,2% en nei 47.8%. En á  15 árumj  hefur margt breyst ekki síst í sjávarútvegsmálum og í  Evrópusamvinnunni.

 Þergar talað  er  eins og  Norðmenn  séu okkar helstu bandamenn í sjávarútvegsmálum  er hollt að minnast þess   hverjir  standa nú harðast gegn því að  Ísland  sé  viðurkennt  sem  strandríki í makrílveiðum.  Það  skyldu þó aldrei vera  vinir okkar  Norðmenn sem koma í veg fyrir  að  við fáum sæti  við samningaborðið þar sem  rætt er um makrílveiðarnar ?

Molar um málfar LXIX

 Umsjónarmaður hádegisfrétta RÚV (17.05.09. Pálmi Jónasson)  las í  fréttayfirliti.yfirliti : „Orðalag tilllögu um Evrópusambandsaðild verður breytt,segir utanríkisráðherra." Þegar  hlustað var  á   fréttina kom í ljós  að utanríkisráðherra hafði ekki  tekið  svo til  orða,  enda kann Össur  Skarphéðinsson  undirstöðuatriði íslenskrar málfræði og beygingareglur  tungunnar  , -- og vel það. Össur er enginn bögubósi. Það skorti  hinsvegar  á kunnáttu hjá  fréttamanni  sem auðvitað hefði átt að  segja: „ Orðalagi  tillögu....." Það er  slæmt  þegar  fréttamenn   láta  ambögur  sér um munn fara  og verra þegar þeir  eigna  ambögurnar  viðmælendum.    Sömu amböguna endurtók umsjónarmaðurinn í   fréttayfirlitinu í lok hádegisfrétta.

  Um tíma  sendi ég  öðru hverju  það sem ég kallaði  „ vinsamlegar ábendingar" í  tölvupósti  til   fréttastofu  RÚV. Þeim var  nær undantekningarlaust ekki svarað.  Þessvegna hætti ég þessu, enda   eru málfarsleg mistök óþekkt  fyrirbæri í Efstaleitinu, - eins og allir vita.  Þar skjátlast mönnum eigi.

„ Ný lögreglustöð opnar í Grafarvogi - ",  sagði í  fyrirsögn  á vefritinu Pressunnui.   Hvað  skyldi lögreglustöðin hafa opnað ? Ætli hún hafi ekki verið opnuð? Þannig  væri  rétt að  taka  til orða.  Einkennilegt hvað  sömu  ambögurnar  birtast aftur  og  aftur  á  prenti  og í  ljósvaka- og vefmiðlum.

Makalaus  frétt  var á vefvísi (17.05.09.)  Fyrirsögn  fréttarinnar   var:  „ Björguðu manni  fyrir  slysni."  Sá  sem þetta   skrifaði veit   greinilega ekki að  slysni þýðir óheppni   eða klaufaskapur.  Þannig  að  fyrirsögnin  er  út í hött. Hann  hefur líklega   átt  við að  manni  hafi verið  bjargað  fyrir  tilviljun.

Fréttin er  svona: „Meðlimir í Björgunarsveitinni Suðurnes, sem voru á leið heim af landsþingi Slysavarnafélagsins Landsbjargar, sem haldið var á Akureyri um helgina, óku fram á bílveltu rétt sunnan við Staðarskála í Hrútafirði um klukkan hálf fimm í dag.

Ökumaðurinn var einn í bílnum. Hann var á toppnum þegar björgunarsveitina bar að.

Náðu meðlimir hennar manninum úr bílnum, settu í hálskraga og á bakbretti. Hann var svo fluttur í björgunarsveitarbílnum á móti sjúkrabíl sem kom frá Hvammstanga. "

 Þarna er staglast á orðinu „ meðlimir" þegar   tala  hefði  átt um  félaga  eða  björgunarsveitarmenn.  Og  svo er  spurningin:  Hvor var á  toppnum ökumaðurinn  eða  bíllinn? Það er  ekki   hægt að  tala um  skýra hugsun að baki  þessum skrifum. Einkennilegt er  líka að   Vefmoggi,  Vefvís og  Vefdv notuðu öll  sama orðalagið  í  frásögn  af þessum atburði ." ...óku fram á  bílveltu..." Það er   kjánalegt að  tala um að  „aka fram á  bílveltu". Hér   étur  hver  miðillinn vitleysuna  eftir öðrum.  Þetta var skrifað  á sunnudegi (17.05.09.).  Ómar Ragnarsson gerir  þessu  góð skil á bloggi sínu (18.05.09.) svo  og þeir  sem  skrifa  athugasemdir  við  skrif Ómars.

Í  sjónvarpsfréttum RÚV (17.05.09) var talað um  hve   vel  var tekið á móti  okkar sigursælu  Moskvuförum. Sagt  var að  tekið hefði verið „á  móti   hópnum  með kostum og kynjum". Betra hefði  verið að  segja  að Moskvuförunum hefði verið tekið með  kostum og kynjum,  þegar þau komu á Austurvöll eftir  sína  glæsilegu Rússlandsför þar sem þau  sannarlega voru landi og þjóð   til sóma.

Molar um málfar LXVIII

 Stöku  sinnum er hér vikið að málfari í auglýsingum. Á dögunum  fórum við hjónin  í  bíó og  sáum  stórmerkilega  heimildamynd um   frumkvöðulinn  Alfreð  Elíasson og  þá  ágætu menn sem  ásamt  honum  skópu Loftleiðaævintýrið. Það er ástæða  til að fjalla  frekar um þessa mynd, þótt ekki verði það  gert hér og  nú.

 Mikið var sýnt af auglýsingum  áður en  sýning myndarinnar    hófst sem og í  hinu óhjákvæmilega og  hallærislega  hléi sem  fylgt hefur     sýningum í íslenskum kvikmyndahúsum svo lengi sem  elstu menn muna.

Gott  tækifæri  gafst  til að   lesa   auglýsingarnar á breiðtjaldinu. Þar var meðal  annars   eftirfarandi :„Þú þarft að lúkka vel líka", „...soldið sixties í bland við nýtt.", „ Allar sóttar pizzur  á  hálfvirði". Ætli  sóttar pizzur  séu  fyrir  sóttargemlinga?  Þetta var  nú  eiginlega útúrsnúningur.  Áður hefur verið minnst á Byrsbullið : „Þetta er  fjárhagsleg heilsa  fyrir mér."

Það skortir á að  auglýsingahöfundar  kunni  móðurmálið. Það  skortir líka  að þeir sem  borga  auglýsingarnar hafi skilning á því að þær  verða að vera á  vönduðu máli. Ég tek  til  dæmis  á mig  krók  til að þurfa ekki að nota hraðbanka Byrs vegna þess hvað  fyrirtækið ber litla  virðingu  fyrir íslenskri  tungu.

Loks skal enn vikið  að beygingum  á Vefdv. Þar segir  í fyrirsögn (16.05.09.) : „Lögreglan lýsir eftir  16 ára pilt". Þarna ætti auðvitað að  vera þágufall, „ ... 16 ára pilti" . Það er  greinilegt að ekki eru gerðar miklar kröfur um íslenskukunnáttu  til þeirra sem  semja  fyrirsagnir og  skrifa fréttir í Vefdv.

Molar um málfar LXVII

  Ekki kunni ég  við það  orðalag í ræðu   forseta Íslands  við  setningu Alþingis, er hann talaði um  „djúpstæða gjá. "  Talað er um   djúpa  gjá eða   hyldýpisgjá , en   að tala um  djúpstæða gjá      finnst  mér  vera uppskrúfað bull.  Þetta er  reyndar ekki í  fyrsta skipti, sem í ljós kemur að vandað málfar er ekki sterkasta hlið þjóðhöfðingjans. 

Nýr þingmaður, Þór Saari ,  notar  orðið  „slímsetur"  í bloggfærslu (15.05.06.) Orðið  slímseta  er  mér  vitanlega  ekki til. Í íslenskri orðabók er  hinsvegar orðið  slímusetur (kvk. flt.), að  sitja slímusetur  er að sitja lengur  sem  gestur en sæmilegt þykir, lengur en orlofsnæturnar,  en þær  voru þrjár að fornum sið.Ef litið  er á málið með ítrustu velvild ,þá er  þetta kannski bara innsláttarvilla.

Merkilegt er  í ljósi  frétta af  innbyrðis átökum og  bágri stöðu  sparisjóðsins Byrs  að í auglýsingum  skuli  enn  tönnlast á  ensku hugsuninni um „fjárhagslega heilsu". Það kórónar svo  vitleysuna  þegar poppsöngvarinn þeirra  er látinn segja  í auglýsingu ( SAM bíó í Kringlunni ,15.05.09.) : „Þetta er  fjárhagsleg heilsa  fyrir mér." Hvílík lágkúra !  

Auglýsingaþingmenn

 Ný  tegund auglýsingamennsku nokkurra  nýkjörinna  þingmanna sá  dagsins ljós  við þingsetninguna í dag.

Þann rúmlega hálfan  annan áratug sem  ég átti  sæti á  Alþingi var það  ævinlega  svo að  örfáir þingmenn  , kannski  2-3,  sóttu ekki  guðsþjónustuna í  Dómkirkjunni fyrir þingsetningarfund. Það þótti  engum tiltökumál. Það var þeirra  val. Um það var ekkert  rætt.   Þessir  þingmenn létu ekki kvikmynda sig  sötrandi kafffi á  Hótel Borg  eða  blaðrandi  við blaðamenn á  Austurvelli. Þeir  báru  meiri  virðingu  fyrir  trú og  skoðunum   þeirra  sem  gengu  til kirkju  en  þeir  sem  böðuðu trúleysi sitt í ljósi  fjölmiðla í kvöld. Þeirra er skömmin. Mér fannst þetta   ómerkileg auglýsingamennska  þar sem  gert var lítið úr trú  annarra þingmanna.

Molar um málfar LXVI

 Þegar farið var yfir  efni dagblaðanna í morgunútvarpi Rásar eitt (14..05.09.) ,þar sem málfar  er yfirleitt til  fyrirmyndar, varð umsjónarmanni á að  rugla   saman orðunum  eftirmál og   eftirmála. Að þessu hefur verið  vikið hér áður.  Umsjónarmaður  talaði um  eftirmála jarðskjálftanna á  Suðurlandi  í  fyrra. Eftirmáli  er niðurlagsorð, eða   stuttur kafli með þökkum  eða skýringum í  bókarlok. Eftirmál  eru  eftirköst eða  afleiðingar. Hann átti  við  eftirmál jarðskjálftanna  ekki eftirmála.

Fyrrum fjölmiðlamaður  benti höfundi á  eftirfarandi á  Vefvísi (13.05.09.): „... á einni mynda hans, sést Tina liggja ofan sjávar, þar sem leiðbeinandi reynir að koma henni til bjargar." Honum  fannst  hér undarlega til orða tekið og er ég honum sammála um það.

Beygingalistin bregst ekki á  Vefdv (14.05.09) : „Lögreglumönnum í Perú sem halda framhjá mökum sínum geta átt von á því að vera sagt upp störfum. "  Snilldin alltaf  söm  við sig á þeim bænum.

 Að næturlagi (14.05.09.) hlustaði höfundur  á  endurtekinn þáttinn Færibandið á  Rás tvö  Rúv. Þar var  rætt  við nýjan  formann VR.  Mörg var þar slettan, --- hjá  báðum.  Umsjónarmaður  talaði  til  dæmis  um „headphones" - heyrnartól  er prýðilegt orð.   Verra var  þegar sá hinn sami  fór  að  tala um  háar fjárhæðir og  talaði um „astrólógískar upphæðir". Ef menn sletta , þá  verða þeir að  vita hvað orðin þýða  sem þeir  sletta. „Astrology"  er  það sem kallað  er  stjörnuspeki,(sem  sumir  telja  reyndar hjáfræði eða gervivísindi) en  „astronomy" er   vísindagreinin   stjörnufræði. Þegar  talað  er  háar tölur  eða eitthvað í þeim dúr       er  stundum    notað  orðið  „stjarnfræðilegt,"  með öðrum orðum himinhátt. Þarna vissi  umsjónarmaður  ekki um hvað hann var að tala.

Molar um málfar LXV

„Þingmenn læra  góða siði", segir í  fyrirsögn  (13.05.09.)  í  Vefmogga. Þegar fréttin  er lesin kemur í ljós  að  hún  fjallar að meginefni um það að nú hefur  verið  ákveðið að þingmenn þurfi ekki lengur að vera með hálsbindi á þingfundum. Persónulega finnst mér  gott að halda í gamlar hefðir. Er líklega íhaldsmaður í eðli mínu. Mér  finnst það ekkert hafa með  góða  siði að gera að menn hætti að vera  með  hálsbindi á þingfundum. Þingmenn  eiga  að  sýna  sínum virðulega  vinnustað þá  virðingu sem hann verðskuldar.  Menn  mega kalla þessa skoðun mína íhaldsssemi, eða  hvað sem þeir vilja.   Ég hef  aldrei   talið nokkrum manni það til  gildis  að  vera  ekki snyrtilega klæddur. Víst skal játað að hægt er að vera  snyrtilega klæddur án hálsbindis.  Ég óttast hinsvegar að þetta sé  upphaf þess, að menn   verði  til dæmis    í stuttermabolum í þingsal  eins og  sjá  má í  danska þinginu. Það  finnst mér   lágkúra  í klæðaburði og óvirðing við þingið. Svo fær fréttastofa RÚV  skömm í hattinn  fyrir að nota orðið „þingkarlar".

 Margir  fyrrrum  fréttamenn láta sér  annt um móðurmálið    og  senda Molahöfundi ábendingar. Bjarni Sigtryggsson , sem   lengi  starfaði   á  Alþýðublaðinu og  seinna hjá  RÚV, sendi eftirfarandi: „Þessa dagana er tíðrætt í fréttum um hungurverkföll. Ekki veit ég
hvaða verk þeir fella niður, sem þannig mótmæla, en á mínum
fréttamannsárum var það kallað mótmælasvelti ef menn hættu að nærast
til að leggja áherslu á kröfur sínar." Undir þetta tek ég.

 Eignarfall orðsins drykkur er  drykkjar ,  ekki „drykks" eins og fréttamaður  Stöðvar tvö  sagði í fréttum (11.05.09.), - „gosdrykksins",  sagði hann nánar  tiltekið. Fréttin var um að  gosdrykkurinn  Fanta Lemon  eða Lemon Fanta  yrði nú  fáanlegur að nýju  vegna þess að  tveir  aðdáendur drykkjarins  hefðu háð  harða  baráttu fyrir því að   byrjað yrði að  framleiða hann að nýju. Þetta var ekki  frétt. Þetta  var auglýsing í fréttatíma.  Þótt mörg hver séum  við  kannski vitlaus, hvernig í ósköpunum  er ætlast til að  við trúum því að  vara sé  sett á  markað  að nýju eftir   nokkurra ára hlé   vegna þess að tveir menn biðja  stórfyrirtækið  Vífilfell (sem ætti að heita Vífilsfell) um að  hefja  framleiðsluna að nýju ?

Við  erum vitlaus ,en ekki jafn vitlaus   og  Stöð tvö og  gosfyrirtækið virðast halda. Þetta var auglýsing,- ekki frétt.

Molar um málfar LXIV

  Fréttamenn flaska stundum á því að skýra ekki  orð sem  eru  torskilin eða margræð og viðmælandi þeirrra notar, en líklegt er að margir áheyrendur  skilji ekki. Þetta  gerðist í fréttum Rúv  sjónvarps (10.05.09.), þegar rætt var  við  nýjan forsætisráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur. Jóhanna  sagði eitthvað á þessa leið: „Við þurfum væntanlega  að leggja  fram  bandorm....." Ég er sannfærður um að ekki hafa  allir áheyrendur áttað  sig á  við hvað  hún átti.   Bandormur er  fast orðatiltæki sem  notað er á  Alþingi um   eitt lagafrumvarp,sem  felur í sér  breytingar á mörgum lagabálkum. Oftast tengjast  bandormar  efnahagsráðstöfunum. Ég tek  ekki undir það sem  segir í   íslenskri orðabók að þetta sé  slanguryrði.

Vefvísr skrifar (09.05.09.) : „Tónleikum Amy Winehouse aflýst vegna rigningu." Beygingalistin bregst ekki á þeim bænum  fremur en fyrri daginn.

  K.K. umsjónarmaður tónlistarþátttar í morgunútvarpi  á Rás  eitt, tók  þannig   til  orða  (11.05.09.) að hann hefði  „séð" tiltekinn tónlistarmann  spila í Gautaborg (minnir mig) . Mér  finnst þetta vera    eins og  ég  segði að ég hafi horft á  Pavarotti  syngja.

 Í Morgunblaðinu (10.05.09.)  eru tvær auglýsingar á  ensku. Látum það nú vera. Í annarri er  verðlaunum heitið  fyrir að  finna eða  skila kennispjaldi úr  flugvél ,sem  fórst  við  Reykjavík 1963. Í þeirri auglýsingu eru fimm villur í  sex línum og nefni ég þá ekki orðalag sem kann að orka tvímælis. Hin auglýsingin  er frá Háskólanum í Reykjavík  og fleiri aðilum um ráðstefnu síðar í þessum  mánuði. Hún er langtum lengri.  Sú auglýsing  er hinsvegar  villulaus, að ég best  fæ séð og á góðri ensku

 EIns og íslenskan á  færeyskan í vök að verjast gegn ásókn  enskunnar. Ekki get ég  hrósað    Atlantic Airways, flugfélaginu þeirrra fyrir  auglýsinguna sem  nú er á  heimasíðu félagsins. Þar  stendur: „ Far til Reykjavíkar. Býurin er hot. Prísurin er cool."  Enskan sækir á  hjá   Færeyingum.