Molar um málfar og miðla 282

  Boðorð blaðamanna

Nýlega fann Molaskrifara gamla  úrklippu úr Morgunblaðinu,sem hann hafði lagt inn í bók og stungið upp í hillu. Úrklippan er frá  30. ágúst 1997 og  ber fyrirsögnina: „Tólf boðorð góðrar blaðamennsku". Boðorðin eru tekin úr ræðu sem  spænski rithöfundurinn  Camilo Jose Cela  hélt á heimsþingi rithöfunda  í Granada það sama ár. Camilo Jose Cela  hlaut bókmenntaverðlaun Nóbels  árið 1989.

Gefum rithöfundinum orðið:

„Blaðamenn eiga að segja frá því sem er að gerast, ekki því sem þeir  vildu eða halda að sé að gerast.

Þeir eiga að segja sannleikann umfram allt og hafa það í huga að lygar eru ekki fréttir.

Þeir eiga að vera hlutlægir eins og spegillinn og gæta þess að lita ekki skrifin með orðavali sínu og hinum ýmsu blæbrigðum málsins.

Blaðamenn eiga að vera hógværir og forðast rangfærslur. Blaðamennskan er hvorki kjötkveðjuhátíð né hryllingsherbergið á vaxmyndasafni.

Þeir eiga að vera óháðir í skrifum sínum og taka ekki afstöðu í hinu pólitíska dægurþrasi.

Góður skilningur á að vera aðal hvers blaðamanns en honum ber að forðast að láta tilfinningar eða hugboð ráða ferðinni.

Blaðamenn eiga að hafa hliðsjón af ritstjórnarstefnu blaðsins,sem þeir starfa við. Sérhvert dagblað á að vera ein heild en ekki einhver summa ólíkra viðhorfa. Þau eiga sér sinn stað í greinum og dálkum þar sem menn skrifa undir nafni.

Blaðamenn eiga að berjast gegn hverskonar þrýstingi, hvort sem hann er af félags- eða trúarlegum rótum runninn, pólitískum eða efnahagslegum og svo framvegis. Það á einnig við um þrýsting innan fyrirtækisins.

Það er ágætt fyrir blaðamenn að hafa það í huga að þeir eru ekki sjálfir í hringiðu atburðanna heldur bergmála þá.

Blaðamenn eiga að vera gagnorðir og sýna tungumálinu fullkomna virðingu. Fátt er hjákátlegra en þegar blaðamenn búa til sinn eigin orðaforða eftir hendinni.

Blaðamenn verða að standa vörð um sóma sinn og  stéttar sinnar, sýna fyllstu kurteisi en beygja sig ekki fyrir neinum.

Og að  lokum: Blaðamenn mega aldrei taka þátt í að úthrópa fólk, kynda undir slúðri eða smjaðra fyrir einhverjum. Fyrir það fyrstnefnda uppskera menn vanþóknun, slúðrið er skammlíft og smjaðraranum er launað með fyrirlitlegu bakklappi."

Og svo þessi  viðbót frá Nóbelshöfundinum :  Virðing fyrir sannleikanum á að vera leiðarstjarna hvers blaðamanns. annars á hann skilið  sömu ofanígjöf og  Graham Greene veitti  Anthony Burgess:„Annaðhvort ertu  óupplýstur eða þú ert haldinn þeirri illu áráttu sumra blaðamanna að blása upp og  ýkja atburði á kostnað sannleikans".

Þeir  sem  ekki  kunna   deili á Graham Greene og Anthony Burgess geta leitað fanga á netinu.

Gleðilega Páska !

 

Molar um málfar og miðla 281

 Úr mbl.is (01.04.02010): Farþegalest lenti saman við aðra lest í Slóvakíu í morgun með þeim afleiðingum að þrír létust og þrír slösuðust alvarlega.  Ekki er þetta nú kunnáttusamlega orðað. Orðabókin segir:  Þeim lenti saman, - þeir deildu, urðu ósáttir, flugust á, slógust,  voru samtímis á sama stað. Farþegalestin rakst á aðra lest, eða ók á aðra lest, ekki satt?

Stundum komast ákveðin orð  eða  orðtök í tísku og  apar þá  hver eftir öðrum. Í  stuttum  fréttatíma  RÚV 8 (Kl. 16 00 28.03.2010) var þrisvar sinnum sagt  heilt yfir. Viðmælandi notaði  þessi orð  tvisvar og fréttamaður einu sinni  í merkingunni, þegar á heildina er litið , eða þegar allt kemur til alls!

  Gáfulegasta spurning ársins hlýtur að vera spurningin ,sem  fréttamaður  Ríkisútvarpsins beindi til sýslumanns Rangæinga í hádegisfréttum RÚV (01.04.2010): Veistu hverjar líkurnar  eru á því að það opnist kannski þriðja sprungan? Sýslumanni Rangæinga er  margt til lista lagt,en hann er   ekki gæddur yfirnáttúrulegri spádómsgáfu, eins og fréttamaðurinn virðist hafa haldið. Fyrirsögn þessarar fréttar á vef RÚV var:  Yfir eitt hundrað manns nærri, þegar sprunga opnaði.  Sprungan opnaði  ekki. Hún opnaðist.

Fréttastofan Stöðvar  tvö veit ekki hvað lögbann er.  Í fréttum þar á bæ (28.03.2010) var sagt að  Alþingi hefði  samþykkt lögbann á verkfall flugvirkja. Alþingi getur ekki samþykkt lögbann. Lögbann er úrskurður, sem embættismaður í dómskerfinu kveður upp.   Alþingi  samþykkir lög. Þeir sem skrifa  fréttir, ættu að hafa þá grundvallarþekkingu á samfélaginu  að vita, að lögbann er eitt,  samþykkt laga annað.

 Svolítið fannst Molaskrifara sérkennilegt að heyra umsjónarmann Kastljóss  (31.03.2010) tala um Faðirvorið, sem  „þessa kunnu bæn." 

   Snögg viðbrögð Selfyssing forðuðu frá eldsvoða í bílskúrnum hans í dag. Úr mbl.is (28.03.2010). Hér er  orðtakið að forða frá  rangt notað að mati Molaskrifara. Sögnin að forða þýðir að bjarga eða koma undan. Hér hefði átt að  segja, að  snögg viðbrögð Selfyssings hefðu komið í veg fyrir eldsvoða í bílskúrnum hans.  

   Forlagið auglýsir, að nú sé Íslenska orðabókin komin út í  einu bindi.  Auglýsingin gefur  til kynna að  bókin sé nýkomin út í einu bindi. Orðabókin kom út í einu bindi  árið 2007.  Þarna er verið að blekkja  almenning. Það er ekki beinlínis verið að segja ósatt ,en gefið er í skyn , að orðabókin sé nýkomin út í einu bindi. Það er rangt. Þetta er ekki heiðarlegt. Íslensk  orðabók er svo svo góð bók, að ekki þarf að beita blekkingum, þegar hún er auglýst.

Molar um málfar og miðla 280

 Einhver kann að halda að Molaskrifari sitji með stækkunargler og lúslesi prentblöðin og netblöðin til að leita uppi ambögur. Svo er ekki. Þær  hreinlega hrökkva framan í Molaskrifara af síðum og skjám. Sama er með útvarp og sjónvarp. Ambögurnar þar  stinga í eyru.  Lítil minniskompa er sjaldan langt undan. Þá punktar Molaskrifari hjá sér, það sem honum finnst vera athugvert eða orka tvímælis.  Hlustar síðan  aftur á  netinu,sé þess kostur, til að ganga úr skugga um að ekki  hafi honum misheyrst. Íslensk orðabók, Mergur málsins eftir dr. Jón G. Friðjónsson  og fleiri handbækur, eru oftast innan  seilingar að ógleymdum netorðabókum og beygingarlýsing íslensks máls á netinu er svo sannarlega  til halds og trausts.

 Hversvegna í ósköpunum þurfa íþróttafréttamenn RÚV  sí  og æ að tala um að taka þátt á móti (RÚV  sjónvarp  31.03.2010) ? Menn taka þátt í einhverju ekki  á einhverju.

Kafarinn féll í yfirlið neðansjávar og lést í dag eftir lífgunartilraunir. Þetta er úr mbl. is (30.03.2010). Ekki verður annað sagt en að þetta sé  heldur aulalega orðað. Kafarinn lést ekki eftir lífgunartilraunir. Hann hefur verið látinn, er þær hófust. Lífgunartilraunir báru ekki árangur.  

Keppendum og áhorfendum á Ólympíuleikunum, sem haldnir verða í Rio de Janeiro í Brasilíu árið 2016, gæti beðið óvenjuleg sjón ...  Þetta er úr dv. is (29.03.2010) Hér ætti að standa : Keppenda og  áhorfenda...gæti beðið óvenjuleg sjón..  Eitthvað bíður einhvers.

Samkvæmt björgunarsveitarmönnum þá þurftu þeir .... Samkvæmt Höskuldi Schram, fréttamanni Stöðvar 2... Þessi tvö setningabrot eru úr sömu fréttinni, sem birt var á visir.is (28.03.2010). Það er  ambögulegt orðalag að segja  samkvæmt þessum og  samkvæmt hinum.

Eftirfarandi er frá Bjarna Sigtryggssyni (26.03.2010):

„RÚV segir svo í Netsíðufyrirsögn:

Hættuleg eiturgös við eldstöðvar.

Netmoggi orðar þetta hins vegar betur: Varað við banvænum eiturgufum....

Ég fæ ekki betur séð en no. *gas* sé eintöluorð. Íslensk orðsifjabók telur orðið vera frá því um 1800 og merkja "eldfim lofttegund." Orðið var myndað af efnafræðingnum van Helmont í Brussel (látinn 1644) með hliðsjón af gríska orðinu kháos: tóm, loftrúm, óskapnaður (betur þekkt væntanlega nú til dags sem *kaos* eða ringulreið)."

 Um margt er ég sammála þér, Bjarni, en í beygingalýsingu íslensks máls  hjá Orðabók Háskólans er  fleirtalan af gas , -  gös og reyndar hef ég alloft heyrt það. Fannst það asnalegt fyrst, en er  nú sáttur við það.

Úr visir.is (27.03.2010) : Nú um kl.18:00 í kvöld varð smá breyting á vind þannig að gufu og ösku leggur nú í átt að gönguleiðinni upp Fimmvörðuháls. Smábreyting á vindi

 Mest spilaðasta lag... sagði  fréttamaður RÚV, er kynnt var efni Kastljóss (26.03.2010) Mest spilaða lag , - átti þetta auðvitað að vera.  Meira  frá RÚV, úr fréttum (27.03.2010): Lítil fisvél hlekktist á. Fréttamaður hefði átt að segja: Lítilli  fisvél hlekktist á.  Einhver hlekkist ekki á, heldur hlekkist einhverjum á.  Gera verður þær kröfur til fréttamanna RÚV  að þeir kunni skil á  frumreglum íslenskrar málfræði. Svo var ekki í þessu tilviki.

 Gettu betur hefur verið  vinsæll þáttur. Spyrill þar sagði (27.03.2010):  Hvernig kemur þetta út stigalega séð?   Ógott. Nóg hefði verið að segja: Hvernig standa stigin ?

Guðmundur Kristjánsson sendi Molum eftirfarandi vegna  fréttar í visir.is (24.03.2010): Hundur beit bréfbera. "Tæplega fimmtugur bréfberi, sem var bitinn af hundinum Skugga við
skyldustörf, tapaði máli..."
Veist þú nokkuð hvað þessi Skuggi starfar við? :o)
Eða ætli kommurnar hafi kannski villst? Eða orðin ruglast í röðinni?Það hefur  sitt af hverju brenglast við ritun  þesarar fréttar ! Takk fyrir þetta Guðmundur.