Undanþegnir reglum ?

  Sumir þeirra sem kaupa stærstu og  dýrustu slyddujeppana virðast halda að í kaupunum  fylgi undanþága frá  þeim reglum, sem  aðrir  ökumenn verða  að hlíta.

 Þeir halda að þeir megi leggja hvar sem er.  Eigendur  þessara  stórjeppa   notfærðu  sér ekki  bílastæðin við Hagkaup  síðdegis í dag  í  Garðabæ. Þeir  lögðu á gangstéttina  fyrir  framan  dyr  verslunarinnar. Sjálfsagt fótfúnir  enda lagði einn þeirra að hálfu  í  stæði fyrir fatlaða.

 Þeir   telja  sig undanþegna reglum um  stefnuljós.

 Þeir  telja sig mega  tala í farsímann í akstri. Líklega hafa  bílarnir verið þeim svo dýrir að  ekki var króna  eftir   til  að kaupa  handfrjálsan  búnað.

 Þetta  lið ætti að skammast sín !

Molar um málfar XX

Af  Vefvísi í dag:  „....en bætir við að Sniglarnir einbeiti sér núna frekar að 25 ára afmæli samtakanna sem verða haldinn 1. apríl næstkomandi.” Molaskrifara er algjörlega  fyrirmunað að skilja hvernig  svona villa  verður  til. „..  25 ára afmæli sem verða haldinn”. Ljóst er að  sá sem þetta skrifaði   er  betur fallinn til annarra starfa  en að  skrifa  fréttir.

 

Frumleiki í fyrirtækjanafngiftum er með ólíkindum. Þar eru sannkallaðir  snillingar að verki. Nú er hvert   fyrirtækið af öðru sett á  laggirnar og gefið  enska  nafnið  „outlet”. Í  auglýsingu  í  Fréttablaðinu í  dag er bætt um betur þar er  auglýsingu frá  fyrirtæki sem  kallar  sig „Outlet Center”. Þetta er  stórmerkilegt  fyrirtæki  því það  býður upp á  „valdnar vörur”, en þar  er líklega átt við valdar  vörur. Á öðrum stað í þessu sama blaði   er  önnur  auglýsing  þar sem  sagt er  frá  opnun nýrrar verslunar. Hvað heitir  hún? „Outlet Laugavegur  94”.  Ekki Laugavegi, heldur Laugavegur ! Þetta er dásamleg hugmyndaauðgi.  Mér finnst eiginlega að  viðkomandi ættu að skammast  sín.

 

Enn um   auglýsingar: Í Morgunblaðinu   er auglýsing frá   veitingastað sem heitir Gullfoss. Fallegt nafn og  íslenskt.  Aðstandendur  sjá hinsvegar ekki ástæðu  til að beygja nafnið í auglýsingunni, því  þar stendur  stórum  stöfum: „Maturinn á Gullfoss á að vera upplifun”.  Þarna  sést  ört  vaxandi tilhneiging  til að  beygja  ekki  fyrirtækjanöfn.  Í auglýsingunni ætti  auðvitað  að standa: Maturinn á  Gullfossi  á að vera upplifun. En það er ekki allt    búið.  Í stuttum   texta   er þessi  gullkorn  að  finna:  „.. í einu af fallegustu og virðulegustu byggingum Íslands,..” og  „... ásamt nafni  gamla flaggskipi Íslands ...”. ýmislegt fleira í textanum orkar  tvímælis þótt kannski sé það ekki  rangt.

 

  Þetta er hreint óvenjulegur málfarslegur subbuskapur og  ekki veit ég hvort þeim sem  ekki  geta  komið  saman    einföldum   texta án þess að  misþyrma móðurmálinu, er treystandi til að  elda  ætan mat. Ég hef mínar efasemdir um það.

 

Molar um málfar XIX

Það er  vandi að semja  fyrirsagnir. Snjallar fyrirsagnir  laða  til lesturs. Vondar fyrirsagnir fæla og  stinga í augu. Á forsíðu Fréttablaðsins í dag  er  svohljóðandi fyrirsögn: „Meirihlutinn  vill Jóhönnu í formann”. Þessi fyrirsögn er   málleysa og er  óþarfi að hafa fleiri orð um það. En það er illskiljanlegt hversvegna  svona  fyrirsögn   ratar  á forsíðu dagblaðs. Ætli sé  búið að  segja  prófarkalesurum Fréttablaðsins upp? Það er  engu líkara. Fyrirsögn vefmogga á frétt um sama efni er: „Flestir vilja Jóhönnu sem formann”. Fín fyrirsögn.

 

Úr vefvísi í dag:„ Hún var síðan beitt dagsektum fyrir að brjóta gegn umgengisrétti föðursins.”  Orðið umgengi er  vissulega  til og orðabókin  segir  það þýða  meðalgöngu  eða  atbeina.  Hér ætti  hinsvegar  að  standa  umgengnisrétti, en umgengni er félagsskapur  eða samvistir. Þá er  hið  venjulega  eignarfall af orðinu faðir  -  föður.  Orðabók  sýnir að vísu  eignarfallið  föðurs  en merkir það  með !?  sem þýðir að það er ekki talið  gott mál. Undir það skal  tekið.

 

„Þetta var algjörlega sent í hugsunarleysi.”  Þessi setning  er úr  afsökunarbréfi sem sent  var vegna  þess að prófkjörsframbjóðandi  hafði gróflega misnotað  tölvupóst íþróttafélags þar sem  frambjóðandinn reyndar gegnir  formennsku. Átt er  við að tölvupósturinn hafi verið  sendur í hugsunarleysi eða í algjöru hugsunarleysi. En orðið algjörlega er kækorð  hjá mörgum  sem tönnlast á því í  tíma og ótíma.  Annað kækorð  er  frábært og  sumt  sjónvarpsfólk notar það í annarri hverri  setningu

 

Molar um málfar XVIII

Nýtt orð heyrði ég  í auglýsingu á Útvarpi Sögu. Það var orðið „Konuapótek”. Tónninn í auglýsingunni  var kannski ekki beint  að  frábiðja  sér  heimsóknir  karla í þessa lyfjabúð í Reykjavík, en það jaðraði við það.  Líklega  mundi einhversstaðar rekið upp  ramakvein,ef auglýst væri „Karlaapótek”.

 

Margar auglýsingastofur  eru  ekki vandar að virðingu sinni  þegar kemur að málnotkun. Nægir þar að nefna    rugl  sparisjóðsins  Byrjar, eða Byrs,   um eitthvað sem þeir í auglýsingum kalla  „fjárhagslega heilsu” og  notkun Toyota á  enskuslettunni   að „smæla”. Á leið um Kringluna í dag rak ég augun  í auglýsingu frá  fyrirtæki,sem  selur nikótíntyggigúmmí. Á auglýsingaspjaldinu stóð: „100 krónur af hverjum seldum pakka í mars  rennur  til átaksins...”. 100 krónur  rennur ekki . 100 krónur  renna  til  góðs  málefnis.

 

Í fréttum Stöðvar 2  var  talað um  mál, „sem hafa verið að koma  til rannsóknar”. Af hverju  ekki mál sem hafa komið  til rannsóknar ? 

 

Það hríslaðist  tvisvar um mig aulahrollur er ég horfði og hlustaði á  sjónvarpsfréttir  RÚV  klukkan  1900 í kvöld. .Það er eins og fréttamenn  geti ekki notað  sögnina að vinna   án þess að bæta  við „hörðum höndum”.  Það er ágætt  að  nota orðatiltæki   en ofnotkun  þeirra er afleit.  Í kvöld var unnið hörðum  höndum að málefnum  Baugs og  hörðum höndum að lagfæringum eftir   bruna í  Síðumúla,muni ég rétt. 

 

Löngu fyrir  daga  sjónvarps gerðu snillingar af fréttastofu útvarpsins  (gott ef það voru ekki Stefán Jónsson, Thorolf Smith og  Jón Múli)  grín í gamanþætti á  gamlárskvöld  að ofnotkun orðsins  lyftistöng. Þeim  tókst í spjalli sínu  að koma því inn í aðra hverja setningu.   Þeir gengu þannig  frá þessu orði að þegar ég fór að  fást við fréttaskrif  gat ég eiginlega  aldrei  fengið mig  til að  tala um  til dæmis   að nýtt  frystihús væri mikil lyftistöng fyrir atvinnulífið á  Grjóteyri.  Í minningunni finnst mér að  þeir  hafi í raun verið að  nota orðið um brennivínsflösku, sem  auðvitað getur  verið lyftistöng, en getur líka dregið menn niður í svaðið.

Molar um málfar XVII

Eftirfarandi setning  er á  vefmogga í  dag:

 

„Það er hörmulegt að lesa það í dagblaði eftir forsætisráðherra, að það sé farið með slíka staðlausa starfi á prenti," sagði Geir þegar umræða hófst um stjórnlagafrumvarpið á ný á Alþingi í dag.

 

Hér er eitthvað sem ekki stemmir.  Efast  reyndar stórlega  um að Geir H. Haarde  hafi orðað þetta   eins og  blaðamaður skrifar. Líklega er  meiningin sú  að  hörmulegt sé að  forsætisráðherra  skuli  fara með  staðlausa  stafi sem  síðan komist  á prent.  Skýrt er hugsunin ekki orðuð.

 

Meira  af vefmogga í dag. Verið var að  segja frá  sýningu í Amsterdam: „Myndir þú fela gyðing frá nasistum?”. Það er ekkert til á íslensku sem  heitir að  „fela  frá “. Við felum eitthvað  fyrir  einhverjum. Betri hefði þessi  setning   verið  svona: Mundir þú fela  gyðing fyrir nasistum? Ef til vill er  sögnin  að  forða með  forsetningunni  frá  að  rugla  skrifara  í þessu  tilviki. Spyrja hefði mátt:  Mundir þú  forða  gyðingi frá nasistum?

 Erfiðlega gengur mönnum  að beygja orðið  fé. Á dv. is  mátti lesa í kvöld: „Um var ræða eftirstöðvar ráðstöfunarfés frá fyrra  ári...”.   Eignar fallið  af fé  er auðvitað    fjár, ekki  „fés”. Þessi sama beygingarvilla var á  dv. is í fyrradag. Sennilega er  sami bögubósinn að  verki í báðum fréttum. Það væri gaman að  sjá fésið á honum.  

 

Ráðherra sem  er einna best  máli farinn allra  sem á Alþingi, sitja brá fyrir sig  kansellístíl  nútímans í dag þegar hann talaði um að „setja fyrirtæki í söluferli”. Einfaldara hefði verið að tala um að  selja  fyrirtæki.

Molar um málfar XVI

   Eyjubloggari skrifar:„En ef einhvern langar í Silfrið, þá er leiðin að úthúða launamenn og samtök þeirra.”  Sögnin  að  úthúða  tekur með sér þágufall. Þessvegna  hefði  Eyjubloggari átt að   skrifa: „.. úthúða launamönnum...”. Sögnin  að húðskamma  tekur  hinsvegar með sér  þolfall og því hefði mátt segja : „..húðskamma launamenn..”    Af vefvísi í dag :  „Samkvæmt frétt af vef Reuters hvolfdist skipið í Rauðahafi nálægt hafnarborginni Safaga “ .     Skipið „hvolfdist” ekki.  Skipinu hvolfdi. Þá þykir mér eðlilegra  að segja á Rauðahafi   fremur  en  „ í Rauðahafi “ en um það má  sjálfsagt deila.   

 Af  vefmogga í kvöld:  „Nýjasti þátturinn, sem sýndur er erlendis í kvöld, þykir svipa grunsamlega mikið til söguþráðar Astrópíu,...”   Nýjasti þátturinn  þykir  ekki  svipa   til... Þarna  ætti  að standa:  Nýjasta þættinum þykir  svipa  til......  Einhverju svipar til einhvers.

  Af dv.is:  „....lögregluyfirvöld Bretlands eru uggandi vegna yfirvofandi „sumri ofsa“.  Þetta er  svolítið sérstakt. Ég  þurfti að lesa  lengra í umræddri grein  til að  átta mig á hvað hér var átt  við.  Hér  er á ferðinni  aulaþýðing úr ensku og að auki  í röngu falli. Setningin batnar  reyndar lítið þótt  beygingin sé leiðrétt. Það sem átt er við, er að  lögregluyfirvöld séu  uggandi vegna  yfirvofandi átaka í sumar.  Loks þakka ég vinsamlegar og uppbyggilegar athugasemdir.

Molar um málfar XV

 Ungur stjórnmálaleiðtogi  sagði í viðtali í dag um úrslit  prófkjörs eða  forvals:  "Við erum að sjá nýtt fólk  koma sterkt inn."  Þetta er  sjálfsagt býsna  algengt orðalag,en ekki finnst mér það til  fyrirmyndar.

 Meira um prófkjör.  Í vefmogga  er  tekið  svo til orða: " ... sem sigraði prófkjör  Framsóknarflokksins á  Suðurlandi í dag." Menn sigra ekki prófkjörkjör  fremur en menn sigra keppni eða  leik. Menn bera   sigur úr býtum eða  sigra í prófkjöri . Það  er næstum daglegt brauð um þessar mundir  að hnjóta um þessa  ambögu.

Eftirfarandi mátti lesa á  dv. is  í í kvöld. Verið var að  fjalla um ófærð og óveður  nyrðra.

"Lögreglan hefur þó mest einbeitt sér að vandræðagangi innan bæjarmarkanna og lætur björgunarsveitunum um erfiðari verkefni á vegum úti. Að sögn varðstjóra lögreglunnar á Akureyri hefur fólk á smærri bílum sérstaklega verið að lenda í vandræðum vegna snjóofsans þar sem lítið sem ekkert hefur verið um snjómokstur innanbæjar í dag." 

Við þessa  stuttu málsgrein  geri ég  þrjár athugasemdir.

1, Vandræðagangur  er ekki rétta  orðið í þessu  sambandi. Betra  væri að tala um vandræði, erfiðleika.

2. Rangt er að  segja : "..lætur björgunarsveitunum um erfiðari verkefni". Þarna ætti að standa: ".. lætur björgunarsveitirnar um erfiðari verkefni.."

3. Loks  spyr   ég: Hvað er  snjóofsi ?   Er það fannfergi,  er það  stórhríð ?

Ríkisútvarpið hyggst ráða  nýjan málfarsráðunaut. Það er mikilvægt  starf og  næg eru verkefnin. Aðalsteinn Davíðsson gegndi því starfi með  sóma. Miklu  skiptir  að í starfið veljist  maður sem vill veg íslenskrar tungu sem  mestan. Ríkisútvarpið á lögum samkvæmt "að  leggja rækt  við íslenska tungu , sögu þjóðarinnar og  menningararfleifð". Þessvegna  má  ekki ráða í þessa  stöðu úr flokki  svonefndra "reiðareksmanna", - þeirra sem vilja láta  reka á reiðanum um vernd móðurmálsins.   

 

Molar um málfar XIV

Í fyrirsögn á dv.is  í dag segir: “Björn eyddi þriðjungi ráðstöfunarfés”. Það hefur  svo  sem  komið  fyrir  á betri bæjum en  DV  að   menn hafi  ekki  kunnað   að  beygja orðið fé. Það henti einu sinni  fjármálaráðherra lýðveldisins í ræðustóli á  Alþingi. Var hann eftir  það   stundum nefndur  fésmálaráðherra. Þarna átti auðvitað að standa: Björn eyddi þriðjungi  ráðstöfunarfjár. Ekki eru allar ferðir til fjár, þótt farnar séu. Einkennileg  fyrirsögn er á   fréttavef  RÚV í dag: “Loðnubresturinn sé  mikið áfall”. Í dagskrárkynningu  RÚV  segir  um útvarpsþátt að þar sé rætt  við  “fyrrum yfirkonu UNIFEM”.  Orðin  yfirkona  er  líklega afleiðing  þeirrar  ruglhugsunar að konur séu ekki menn.  Það er grundvallar misskilningur að það feli misrétti í sér  að kona  sé  nefnd  yfirmaður eða stjóri.  Þegar  Kvennalistinn   fékk fulltrúa á þingi  vildu  sumar  þeirra  ágætu kvenna ,sem þar   tóku  sæti ,ekki  láta kalla sig  þingmenn og   tóku upp  orðið  þingkona.  Morgunblaðið og   fleiri  fjölmiðlar þjónuðu lund þessara kvenna og  tóku orðið upp.  Morgunblaðsmenn  hefðu mátt minnast orða  fyrrum  ritstjóra blaðsins, Bjarna  Benediktssonar ,sem  í umræðum  á Alþingi  réttilega  sagði að  samkvæmt íslenskri málvenju fornri  væru  konur menn.Það er synd og  skömm  að málspjöll  skuli unnin undir yfirskini jafnréttis. Þar að auki er það út í hött. Rétt er að minnast þess, að einna fegurst mannlýsing í Íslendingasögum er  sú að Bergþóra hafi verið  drengur  góður. Það er  svo  önnur  saga ,að auðvitað  er það galin  dagskrárgerð  hjá  RÚV  að  leggja  átta  laugardagskvöld  í röð undir   50 mínútna  þætti um  efni  sem  höfðar til  þröngs hóps. Aðeins meira um  dagskrárgerð: Það var allt  annað yfirbragð á  spurningaþættinum Gettu betur  í kvöld  en  síðasta laugardag.  Stjórnandinn  skýrmæltari og röggsamari  en  í fyrri þáttum. Gott mál. Mikil framför. Íþróttafréttamaður   sagði í kvöld  að  eitthvað  hefði gerst  þegar leikurinn” var aðeins þriggja mínútna gamall”. Þetta  er  einstaklega óíslenskt orðalag.  Það var svolítið gaman  að fréttum   RÚV  kl.  1800 í kvöld. Fyrsta frétt var að gamall bátur hefði  sokkið við bryggju á  Ísafirði. Þegar búið var aðsegja okkur það   spurði þulur: Hvað var það sem  gerðist ?  Það  sökk bátur  við  bryggju,  svaraði  viðmælandi hans !  Þetta minnir  svolítið á gamla  sögu  af ferðafólki sem kom  að  bíl,  sem hafði oltið, en  bílstjórinn stóð í kantinum og  horfði á  farkost sinn á hvolfi.

- Hvað  skeði eiginlega,  spurði  fólkið? – Ja, það er talið að hann hafi oltið,  svaraði bílstjórinn.

 Annars var   ein skemmtilegasta frétt dagsins, að breyta  hefði  þurft matseðli í fagnaði Fáfnismanna í Hafnarfirði og á  matseðlinum yrðu  pylsur því mistekist hefði að elda íslenska kjötsúpu.    Það þarf  hreina  snilld  til að  klúðra því að  elda  íslenska kjötsúpu ! 

Molar um málfar XIII

    Bæði borgarfulltrúi og blaðamaður sem   ræddu fréttir liðinnar viku í Kastljósi  létu sig  hafa að  tala um að "loka dílnum". Þetta  er  íslensk  afbökun á   ensku  orðtaki " to  close the  deal".  Ekki boðlegt tungutak hjá  fólki sem vill vera marktækt.

  Kastljósið verður  daufara  og  daufara, eða þynnra og þynnra. Umræðan um fréttir vikunnar var  slöpp og  það sem á  eftir kom var mest kjánaskapur. Kastljós er ekki lengur  fréttaskýringaþáttur sem hægt er að taka  alvarlega , þótt  góðir  sprettir  séu enn öðru hverju. Þeir  eru hinsvegar of  fáir og  of langt á milli. Kastljós  þarf  að ganga í endurnýjun lífdaga.

  Í íþróttafréttum  RÚV sjónvarps  var sagt að Hamborgarar  hefðu "snúið  leiknum  við". Væntanlega var átt við að   Hamborgurum  hefði  tekist að  snúa   leiknum sér í hag. Aftur er  enskan hér  í bakgrunni. Á ensku er ekkert að  því að  tala um "to turn the game  around". Það er hinsvegar ekki íslenskulegt orðalag.

   Eyjubloggari  skrifar í  dag : "Klíkurnar hafa barist á banaspjót.." Það er talað um að berast á banaspjót   ---  að berjast. Þarna hefði átt að standa Klíkurnar  hafa borist á banaspjót.  Sami bloggari  skrifar: " Það hefur reynst þrautinni  þyngri..." Þarna  ætti að  standa   þrautin þyngri   eða þrautinni þyngra   eftir minni máltilfinningu, en  þetta er skrifað  fjarri mínum  góðu  handbókum  eins og  Merg málsins eftir  dr. Jón G.  Friðjónsson  svo  vera  má  að  þessi skoðun mín orki tvímælis.

Molar um málfar XII

Rétt er það sem Ómar Ragnarsson sagði í athugasemd við síðustu  Mola, að það eru  sömu ambögurnar sem vaða uppi áratugum  saman. Það er  eins og þær  séu arfgegngar hjá  fjölmiðlamönnum. Nefni hér eitt,  sem  erfitt  virðist að uppræta, en það er  orðskrípið “áhafnarmeðlimur”.  Það er eins og menn kunni ekki  hið ágæta orð  skipverji.

  Og enn um fleirtöluorð. Í prentmogga í dag  stendur á  bls.  14 þar sem  verið er  að  segja frá þyrluflota  Landhelgisgæslunnar: “ “TF EIR getur tekið  eina  sjúkraböru.” Orðið börur er  fleirtöluorð. Það er ekki til í eintölu. Blaðamaður  hefði átt að  skrifa  TF EIR  getur tekið einar sjúkrabörur, eða: Um borð í  TF EIR  rúmast einar sjúkrabörur.  

Nefna  má í framhaldi af þessu  hve mörgum reynist erfitt    að  fara   rétt með    eignarfall orðanna  göng og  göngur.  Göng eru  langur og mjór gangur, eða yfirbyggður vegur (leið)  grafinn neðanjarðar  eða gegnum fjall,eins og  segir í orðabók, er í  eignarfalli ganga, jarðgangagerð. Göngur   eru  fjárleit og  smölun á  afrétti. Þar er eignarfallið  gangna., sbr. gangnamenn.  Gangnamenn  ráku safnið að munna ganganna.

 

Þess  er auðvitað ekki að  vænta að nemendur  skrifi  vandað mál, þegar  starfsfólk grunnskóla  lætur eftirfarandi texta frá sér fara. Tilvitnunin er    af    vefmogga í dag. Tilkynningin er  sögð frá  starfsfólki grunnskólans í Sandgerði:

„Umfjöllun um atvik sem kom upp innan veggja skólans í síðastliðinni viku,var slitið úr samhengi og sett fram á ósanngjarnan hátt. Viðbrögð yfirstjórnar skólans í þessu máli hafa verið til fyrirmyndar og unnin í nánu samstarfi við foreldra og aðra aðila sem málið varðar.Við starfsfólk skólans höfum unnið að krafti eftir Olweusar áætluninni gegn einelti og erum að innleiða agastefnuna Uppeldi til ábyrgðar “.

Atvik sem kom upp

Umfjöllun slitið úr samhengi.Viðbrögð unnin í  nánu samstarfi við....unnið  að krafti ...Ekki góður  texti frá  fólki sem á að vera til fyrirmyndar um málfar.